معرفی کتاب

کتاب با مباحث نقد مولوی‌پژوهی و یافته‌های پژوهشگران آغاز می‌شود و پس از آن، مسائل اصلی و اساسی در تعالیم مولوی به قصد معرفی جهان‌بینی و حکمت مولانا با دید تازه و طرحی نو پی گرفته می‌شود که در طلیعۀ آن بیان نظریۀ مهم اصل بزرگ و حقیقی هستی یا عالم عدم‌های هستی‌نما، مطرح و نقد و بررسی می‌شود که در واقع کلیدی‌ترین اصل و موضوع در فهم جهان بینی و حکمت مولانا به شمار می‌آید و بر این نکته‌ها در یادداشت‌های دیگر تأکید می‌شود که معراج کمال آدمی، معراج معرفتی است و راه آن از درون می‌گذرد نه از بیرون. رسیدن به کمال صددرصدی در این معراج به دلیل وضعیت ناسوتی و جسمانی امکان‌پذیر نیست. موفقیت در این سیر و سلوک موهبتی و بخشایشی است، نهایت این سیر «وحدت» است که آن خود متقاضی فناست و نه اتصال و نه اتحاد. در بحث از جوهر حکمت عرفانی "مولوی" و "ابن عربی" نتیجه این می‌شود که جوهر حکمت "مولوی" مواج نامدون و به همین سبب پویاست و از آن "ابن عربی" بسیار منظم و مدون و ایستاست.

"وحدت وجود"، مدار و مرکز تمام این مباحث است. بحث طلب و عشق و غیرت نیز در این کتاب با آنچه در کتب عرفانی و فرهنگ‌های اصطلاحات و امثال آن آمده است، تفاوت بنیادی دارد. مقایسه آیین‌های گنوسی مسیحی، نوافلاطونی، مانوی و شیوۀ شیخ اشراق و آیین‌های هندو در فلسفه "ودانتا" و شیوۀ مولوی و ابن عربی بر اساس وحدت اصلی که در آنها هست، صورت می‌گیرد. نویسنده مباحث مطرح در آثار مولوی را در چهار پنج مسئلۀ بسیار اساسی جمع می‌کند. بحث مرگ و زمان از نظرگاه مولوی و عشق از نظر وی و حافظ از مباحث این کتاب است.

نکاتی دربارۀ مثنوی مولانا و اشاره به اهمیت دیباچه مثنوی در فهم سراسر کتاب و تحلیل اولین داستان مثنوی استفادۀ مولوی از تمثیل، کانون غزل‌های مولوی و اهمیت آن در فهم پیام غزل‌ها، سمبل‌های غزلیات و انواع آن. شرح و توضیح یک غزل مولوی و نشان‌دادن جهان‌بینی مولوی در غزلیات که با ذکر شواهد و امثال همراه است، آخرین فصل کتاب را دربرمی‌گیرد؛ هرچند پس از آن در یادداشت‌های کوتاه دربارۀ تصوف، معیار درک مولانا، عرفان نظری و عملی، لایب نیتس و خداشناسی، راز شمس و مولانا، فردوسی و مولانا و یادداشت آخر که ناظر بر چگونگی بحث‌ها و نتایج و درست‌خواندن و دیدن آنهاست، به گونه‌ای دیگر مقدمه را با مؤخره پیوند می‌دهد.

فهرست مطالب این کتاب بدین قرار است:

سخن مولانا؛ یادداشت؛ به جای مقدمه؛ عرفان و خروج از خط مقرر؛ مکتب و حکمت مولوی برای فرد است یا جمع؛ علم و عرفان ـ روش مولانا در مبحث معرفت؛ تجلی و تجسم شخصیت و طبیعت مولوی در سخنان وی؛ نزدیک‌شدن به احوال و اندیشۀ مولوی؛ عرفان و حکمت یا اخلاقیات و احساسات شاعرانه؛ خلاصه‌ای از حکمت ژرف عرفانی مولوی؛ وحدت در کثرت؛ پایۀ حکمت عرفانی مولانا؛ تعلیقه‌ای دربارۀ مقصود و اساس حکمت و مشرب مولوی؛ حماسه عرفانی مولانا؛ جوهر حکمت عرفانی مولوی دو نوع جهان‌بینی متشابه و متفاوت؛ جهان طلسمی یا جهان نمودی؛ هگل: تز، آنتی‌تز، سَنتز و نظری به مولانا؛ اصل بزرگ در حکمت مولوی؛ امکان فعلیت قوۀ نامتناهی یا اعتقاد به استعداد نامتناهی؛ چهار مرحلۀ عشق و حرکت به سوی ماهیت نامتناهی و مجرد خود؛ فعل و قوه یکی از مفاتیح اساسی حکمت مولوی؛ تفاوت جوهر حکمت عرفانی مولوی و ابن عربی؛ بینش مولانا؛ مقصود و منزلگه نهایی در مکتب و حکمت مولانا؛ عشق، معشوق، وصال از نظر مولانا؛ عشق در حکمت مولانا؛ غیرت و غیرت عشق؛ مرگ در حکمت مولوی؛ زمان از نظرگاه مولوی؛ نکاتی دربارۀ مثنوی و مولانا؛ دو نکته دربارۀ تمثیلات مولانا؛ غزلیات مولوی نیز غالباً تمثیل است؛ کانون غزل‌های مولوی؛ کانون غزل‌ها و رموز و سمبل‌های مولوی؛ سمبل‌های یک‌بُعدی و چندبُعدی در شعر مولوی؛ جهان‌بینی مولوی؛ یادداشت‌های متفرقه؛ نکته‌ای بسیار اساسی دربارۀ تصوف؛ معیار درک مولانا؛ عرفان نظری و عرفان عملی؛ لایب نیتس و خداشناسی؛ جهان آفرینش (مونادها، لایب نتیس و ...)؛ راز شمس و مولانا؛ فردوسی و مولوی؛ حقیقت‌گویی شایسته‌تر از ارادت کور و مکتب‌سازی است؛ تشنگی و آب در نظر مولوی؛ پس ز من زایید در معنی پدر / آنچنان که از ثمر زایدش شجر؛ آخرین یادداشت.