تاریخ سیاسی ایران در دورۀ قاجار (دو جلد)
خلاصه
این کتاب شرح تأسفبار رویدادهایی است که روسها در اجرای سیاستهای توسعهطلبانه با هجوم و حمله به ایران قسمتهایی از بهترین مناطق کشور را جدا کردند و به قلمرو خود ملحق ساختند.معرفی کتاب
مهمترین موضوعی که در کتاب حاضر مورد بحث و بررسی قرار گرفته، عبارت است از: بررسی تاریخ روابط سیاسی ایران، انگلیس و روسیه در دورۀ قاجار. در این پژوهش به دورۀ سلطنت فتحعلیشاه و محمدشاه قاجار نگاهی ویژه شده و نگارنده تلاش کرده تا هجوم روسها به ایران و جدا کردن بخشهایی از خاک این سرزمین و ملحقشدن به خاک روسیه را شرح دهد.
به طور کلی در دوره حکمرانی قاجارها، ایران صحنه رقابتهای آشکار و پنهان دو دولت قدرتمند آن ایام، یعنی امپراطوری انگلیس و امپراطوری روسیه تزاری بود. زمامداران ایران مایل بودند و میکوشیدند حتیالمقدور توازنی بین آنها ایجاد نمایند؛ ولی این کار سهل و آسان نبود؛ زیرا به علت تضاد سیاستهای آن دو دولت از یک طرف و بیخبری و ناکارآمدی زمامداران ایران از طرف دیگر به خصوص فقر مالی در بیشتر موارد در پیشبرد این سیاست توفیقی حاصل نمیشد.
دولتهای ضعیف در روابط دولتهای مقتدر در بیشتر موارد وجه المصالحه حل و فصل اختلافات آنها قرار میگیرند. چنانکه در اختلاف ایران و انگلیس بر سر هرات، روسها با دادن همه نوع وعدههای کمک مادی و معنوی و حتی نظامی، ایران را تشویق به درگیری با انگلیسیها میکردند. بعد از آنکه دولت انگلیس حسابهای سیاسی خود را با دولت روسیه تسویه و حل و فصل کرد، زمامداران ایران متوجه شدند که انتظاراتشان از روسها خواب و خیالی بیش نبوده است. با وجود توصیههای خودی و غیرخودی برای ایجاد یک ارتش نیرومند، زمامداران ایران با داشتن بهترین نیروی انسانی نخواستند یا نتوانستند چنان ارتشی را ایجاد نمایند.
انگلیسیها و روسها در رابطه خود با ایرانیها با فریب و نیرنگ حداکثر استفاده را میبردند؛ چنانکه سرگور اوزلی سفیر انگلیس با یافتن به اصطلاح «رگ خواب» فتحعلی شاه سعی میکرد با تملقگفتن به او کارهای خود را از پیش ببرد.
در این کتاب نامههای متملقانه از اوزلی به فتحعلی شاه نقل شده است. کارهای مزورانه اوزلی سفیر انگلیس به منظور وادارکردن فتحعلی شاه برای موافقت با انعقاد عهدنامه گلستان که در این کتاب چگونگی آن شرح داده شده، شاید در نوع خود بیسابقه باشد.
قاجارها در سالهای اولیه به قدرترسیدن خود با آنکه به جنگهای داخلی دوران پنجاه ساله بعد از نادرشاه پایان دادند، در میان مردم ایران محبوبیت چندانی نداشتند و نام قاجاریه در سرتاسر کشور مورد تنفر بود. به گفته جیمز فریزر عده زیادی از روسای قبایل و رجال به پیروی از طبقات مختلف مردم عرض حالهای الحاحآمیز به مقامات انلگیس میدادند و تقاضا مینمودند خود را تحت حمایت انگلیس درآورند و میگفتند تنها خواسته آنها صلح و امنیت است. این افراد میگفتند اگر با درخواست آنها موافقت نشود، ترجیح میدهند تحت حکومت روسها درآیند تا آنکه تابع سوء اداره و زورستانی حکام فعلی خود قرار گیرند.
با این حال در دوران طولانی سلطنت ناصرالدین شاه (نزدیک پنجاه سال) با آنکه مردم مدتی از یک آرامش و امنیت نسبی برخورداری داشتند، تودۀ مردم همچنان دستخوش زورگویی حکام و مأمورین دولت بودند که اغلب به نحوی به خاندان سلطنت وابستگی داشتند. در دوره مظفرالدین شاه که لیاقت و شایستگی پدرش ناصرالدین شاه را نداشت، اوضاع کشور از بد، بدتر شد؛ بهطوری که در اوایل سلطنت او به واسطۀ گرانی مواد غذایی و ناامنی صحبت از خلع شاه و برکناری قاجارها از حکومت میرفت.
آقا محمدخان قاجار بنیانگذار دودمان قاجاریه گرچه آدمی خونریز و بیرحم بود؛ ولی با سعی و کوششهای خستگیناپذیر خود توانست به جنگهای داخلی دوران پنجاه ساله بعد از قتل نادرشاه پایان دهد و دست افغانها و ترکان عثمانی و روسها و دیگران را از سرزمین ایران کوتاه کند و تا حدی تمامیت امپراطوری دوران صفویه را تجدید نماید. چه بسا اگر او نابههنگام کشته نشده بود، میتوانست قلمرو ایران را به وسعت امپراطوری دوران صفویه برساند.
به عقیده بعضی از محققین ایرانیها مانند مردم روسیه، به ملیت و مذهب خود بیش از هر چیز علاقمند هستند و آنها را مقدس میشمارند. هر دولتی یا هر کسی به نحوی به این دو مورد تجاوز کند یا توهینی روا دارد، تا به طریقی تلافی ننمایند و خشم خود را فرو ننشانند، از او در نمیگذرند. علت تهاجم مردان تهران به سفارت روسیه در روز چهارشنبه شعبان 1244 (11 فوریه سال 1829) و قتل الکساندر گریبایدوف و کارکنان آن در واقع همین موضوع یعنی شکست از روسیه و تجاوزات روسها به ایران و توهین به مقدسات آنها بود که به گمان خود بر آن باور بودند با این کار تا حدی آن را تلافی میکنند. فتحعلی شاه و عباس میرزا ولیعهد او هر دو از روسها متنفر بودند و اگر در ظاهر با آنها با احترام رفتار میکردند، از روی ناچاری و برای مصلحت و اقتضای زمانه بود.
وقوع رویدادهای غیرمنتظره مانند زلزله و سیل، برف و باران و سرمای غیرعادی و قحط و بدتر از همه شیوع بیماریهای واگیردار به خصوص وبا و طاعون را باید مصایبی دانست که مردم کشور ما در دوران قاجار و قبل از آن، با آن دست به گریبان بودند.
به گفته جان مکنیل پزشک نمایندگی انگلیس که در سال 1830 در تبریز به سر میبرد، در ماه ژوئن آن سال بیماری وبا در شهر تبریز شایع و مرگ و میر مردم شروع شد. اعضاء هیئت نمایندگی انگلیس همچنان در آن شهر ماندند تا بعد از 10 روز ناچار کمپ خود را به محلی بنام «کمانه» انتقال دادند. عباس میرزا و خانوادهاش نیز مجبور به خروج از شهر شدند.
از آنجا که مندرجات این کتاب بیشتر براساس نوشتهها و گزارشها و اسناد و کتب اروپایی است، تاریخ روز و ماه سال به تاریخ میلادی است.
فهرست مطالب دو جلد این کتاب بدین شرح است:
جلد اول
دیباچه؛ مروری بر روابط هزارساله ایران و وروسیه؛ الکساندر گریبایدوف و مأموریت او در ایران؛ گرجستان ایران و گرجیها در ایران؛ مأموریت سرگوراوزلی در ایران ـ انعقاد عهدنامه سال 1812 بین ایران و انگلیس؛ عهدنامۀ گلستان چگونه به ایران تحمیل شد؟ برقراری صلح ایران و روسیه؛ سرگوراوزلی و میرزا ابوالحسنخان در روسیه ـ اقدامات نافرجام برای بهبود رابطه ایران و روسیه؛ عهدنامۀ نهایی سال 1314 تهران و سرانجام آن؛ پیامدهای لغو فصول 3 و 4 عهدنامۀ تهران سال 1814؛ سفارت ژنرال الکسی یرملوف در ایران؛ پیشنهاد انعقاد عهدنامۀ بازرگانی بین ایران و انگلیس.
جلد دوم
لشکرکشی محمدشاه به هرات ـ مخالفت انگلیس ـ انعقاد عهدنامۀ بازرگانی و نابوده انگاشتن عهدنامۀ تهران؛ ورود گریبایدوف و هیئت نمایندگی روسیه به تبریز ـ اقامت در تبریز؛ از تفلیس تا چچنستان ـ گریبایدوف و دسامبریستها؛ مأموریت پرنس منشیکوف ـ سیدمحمد مجاهد و فتوای جهاد با روسیه؛ تبریز تا تهران ـ روزنامۀ مهماندار وزیر مختار ـ شورش در تهران و قتل وزیر مختار روسیه؛ پیامدهای قتل وزیر مختار ـ مشورتهای عباس میرزا با انگلیسیها و روسها ـ فکر اتحاد با عثمانی و آمادگی برای جنگ احتمالی؛ اعزام خسرومیرزا به روسیه ـ خسرومیرزا شاهزادۀ بدفرجام؛ مأموریت پرنس دالگوروکی فرستاده مخصوص امپراطور روسیه در ایران ـ درخواست مجازات قاتلین گریبایدوف؛ مذاکرات نافرجام دربارۀ مرزهای نامشخص ـ علت جنگهای دورۀ دوم؛ جنگ دوم ایران و روسیه؛ صلح ایران و روسیه ـ شرایط پاسکیویچ برای صلح با ایران ـ مأموریت میرزا صالح.
پربازدید ها بیشتر ...
آیین های ایل شاهسون بغدادی
یعقوبعلی دارابیدر این کتاب ضمن معرفی ایل شاهسون بغدادی در گذر تاریخ، آیینهای دینی و آداب و رسوم اجتماعی این ایل بر
زندگینامه و خدمات علنی و فرهنگی محمدتقی بهار (ملکالشعراء)
جمعی از نویسندگان زیرنظر کاوه خورابهبیشک در ساحت ادبیات و فرهنگ ایران معاصر، بهویژه در زمینۀ ارتباط با ادبیات کهن و پربار ما که بزرگان
منابع مشابه بیشتر ...
سفرنامۀ بلوچستان
سیدمحمود دیبا (علاءالملک)سیدمحمودخان دیبا ملقب به علاءالملک از رجال مهم عصر قاجار بود. اهمیت مناسبات سیاسی ایران با روس و انگ
سفرنامۀ ژنرال آویوتان اسکوبلف
ژنرال آویوتان اسکوبلفاین کتاب دربرگیرندۀ خاطرات اسکوبلف است که از 1880 میلادی آغاز و تا سال 1881 میلادی خاتمه یافته است.
نظری یافت نشد.