معرفی کتاب

با شروع دنیای مدرن، ادبیات فارسی فضاهای تازه‌ای را تجربه کرد که یکی از آنها نگاه‌های تازه به ماهیت، وجود، کارکرد و به ویژه نوع حضور و ظهور او به عنوان نیمی از پیکرۀ جامعه بود.

بدیهی است همان‌گونه ذات دنیای مدرن اساساً مبتنی بر تفرّد، نسبیت و درون‌گرایی خاصی بود که از طبع و طبیعت و شخصیت و محیط آدمیان تازه برآمده بود. نگاه به مسئلۀ زن هم در تمامی ابعاد وجودی ـ به ویژه نوع کنش و پوشش او ـ در ادب نوین فارسی مبتنی بر نگره‌ها و گرایه‌های متعدد، متفاوت و بعضا متخالف بود. هر چند ـ به هر حال ـ شاعران و نویسندگانی که درکی عمیق‌تر و روشن‌تر از سنت و حقیقت مرنیت داشتند، چندان همسو با طرد و نفی مراسم، شعائر و آداب و موازینی که همسو با سرشت فردی و اقتضائات جمعی و ملی ایرانی بود، نبودند و این مراسم و موازین را مانع و رادعی برای پیشرفت و تکامل زن و حضور و ظهور او در جمع نمی‌دانستند.

به هر روی ادبیات معاصر که کمی پیش‌تر از مشروطه آغاز می‌شود و تا امروز ادامه می‌یابد؛ یکی از مهم‌ترین ساحت‌ها برای شناخت زن و ابعاد وجودی اوست که اوج آن ـ از نظر ظاهری ـ در انتخاب نوع حضور و پوشش زن هویدا می‌شود. با فهم این ادبیات ـ به ویژه اشعار و رمان‌های معاصر ـ می‌توان بسیاری از ابعاد شخصی و شخصیتی زن مسلمان ایرانی را شناخت و با طیف وسیعی از دیدگاه‌های صاحب‌نظران دوسوی این فرهنگ آشنا شد.

مسئلۀ پوشش و به طور خاص حجاب در جامعۀ ایران از دیرباز به عنوان مسئله‌ای حیاتی و هویت‌بخش مدنظر بوده است. بررسی تنوع لباس‌ها در میان اقوام مختلف این سرزمین و در کنار آن، برجسته‌ساختن وجوه اشتراکی که همگی آنها را به «لباس ایرانی» تبدیل می‌کند، در کنار واکاوی نقاط افتراقی که تفاوت‌ها و تنوع در نگرش‌های اجتماعی، فرهنگی، زیباشناختی و حتی اقتصادی و سیاسی را در مناطق مختلف کشور بازنمایی می‌کند، می‌تواند ما را به فهمی ژرف‌تر و دقیق‌تر از فرهنگ ایرانی رهنمون شود. در دوران معاصر مواجهۀ جامعۀ ایرانی با فرهنگ مدرن، ورود اختراعات و اکتشافات نوین به کشور که فرایندهای ارتباطی را تسهیل بخشید، تحولات جغرافیایی سده‌های اخیر و همچنین تحولات سیاسی ـ اجتماعی گسترده‌ای که جامعۀ ایرانی را دستخوش تغییرات نمود، هنگی عواملی هستند که به شکل جدی در تحولات پوشش مردان و زنان ایرانی در این دوران بازنمایی شده‌اند.

در فصل اول كتاب تحت عنوان «قلمرو و معنای نوين پوشش و حجاب» ضمن تعريف و معنا از كشف حجاب و كشف حجاب تا انقلاب اسلامی و چادر به عنوان حجاب برتر سخن به ميان آمده است. فصل دوم به بررسی و تحليل متون ادبی دوران مشروطه از جمله آثار عارف قزوينی، ميرزادۀ عشقی، ايرج‌ميرزا، نسيم شمال، محمود افشار، گلشن، فراهانی، نجفدری فيروزكوهی و.. اختصاص دارد. در فصل سوم پوشش و حجاب زن در ادبيات معاصر ايران با تكيه بر آثار ادبی اين دوره تبيين شده است.

فهرست مطالب این کتاب بدین‌قرار است:

1. قلمرو معنای نوین پوشش و حجاب: تعریف و معنا، کشف حجاب، از کشف حجاب تا انقلاب اسلامی، چادر به عنوان حجاب برتر.

2. دیالکتیک فرهنگی: عارف قزوینی، میزادۀ عشقی، ایرج میرزا، اشرف‌الدین حسینی (نسیم شمال)، وافی عراقی، دکتر محمود افشار، فیض، حاجی آقا اسماعیل دهقان، کاظم لاکانی، گلشن، بلقیس ناظری، محمدتقی واحدی، فراهانی، سنادالاسلام، اسکویی، غرای نجف‌آبادی، نجفدری فیروزکوهی، عفاف‌نامۀ امیری فیروزکوهی.

3. پوشش و حجاب زن در ادبیات معاصر ایران: ادیب‌الممالک فراهانی، نسیم شمال، ملک‌الشعراء بهار، حجاب زن در نگاه شاعران معاصر زن، مهدی حمید شیرازی، ابراهیم گلستان، جلال آل‌احمد، مهدی اخوان ثالث، زویا پیرزاد، دکتر علی شریعتی.