معرفی کتاب

در تحلیل جای خالی سلوچ ار این دیدگاه سعی شده است روی جامعه‌شناسی دورۀ خاصی از زندگی انسان‌ها در مکان خاصی در حوزه جغرافیای ایران تلاش‌های یک زن درون فرهنگ مردسالار یک روستای کوچک بررسی شود.

جامعه‌شناسی رمان نه تاریخ‌نگاری ادبی است و نه هیچ‌گونه وابستگی با نقد ادبی دارد. در نقد ادبی کار نقاد داوری و ارزش‌گذاری اثرها است و از بنیاد بر داوری ارزش استوار است. کار تاریخ‌نگار ادبی گزارش زمینۀ تاریخی پیدایش این یا آن اثر و این یا آن سبک و شیوه است.

جامعه شناسی ادبیات به دنبال شناخت قانون‌های حاکم بر زیبایی و معنای کار ادبی است. عنصرهایی را در متن جامعه و درون اثر می‌جوید که به کار ادبی معنای زیباشناختی می‌دهند و این اثر را از دیگر نوشته‌ها جدا می‌کنند.

جامعه‌شناس ادبیات می‌خواهد بفهمد چرا چنین فرم یا کالبد اجتماعی زایندۀ چنان فرم ادبی یا چنین ارزش زیبایی‌شناختی به خود گرفته است. به زبان دیگر جامعه‌شناس می‌خواهد بفهمد چه پیوندهایی میان شیوه‌های زندگی آدمیان و یک اثر ادبی،که فرآوردۀ اندیشه نویسندۀ آن است، وجود دارند. این پیوندها چگونه هستند و معنای جامعه‌شناختی و هنری آنها چیست. آیا چهربندی این پیوندها می‌تواند ارزش علمی و قابل تعمیم داشته باشد؟ آیا اگر فرمولی در یک زمینۀ ویژه به دست آمد، می‌توان آن را به زمینه‌های دیگر نیز تعمیم داد؟

برای پاسخ به چنین پرسش‌هایی بود که ما پژوهش رمان "جای‌خالی سلوچ "، محمود دولت‌آبادی را آغاز کردیم و آن را همچون میدان تجربی این شاخۀ ویژه از جامعه‌شناسی شناخت برگزیدیم.

در هر رمان یک سلسله مرحله‌های اساسی وجود دارد. کار جامعه‌شناس، شناخت و گزارش عنصرها، ساخت‌ها و روندهایی است که دست به دست‌دادن و همایندی‌شان به این مرحله‌ها انجامیده است. به زبان دیگر کار جامعه‌شناسی پرکردن فاصلۀ میان مرحله‌های اساسی و معنی‌دار داستان به یاری منطق و قاعده‌های جامعه‌شناختی است. در این رمان داوری دولت‌آبادی یعنی شیوۀ پرکردن فاصلۀ مرحله‌ها یا فرایندهای اساسی رمان ویژۀ خود اوست. در این رمان به دنبال واقعیتی هستیم که هم در میدان کار و اندیشۀ منتقد ادبی می‌گنجد و هم در دورنمای هنری نویسنده، دنبال چیزی می‌گردیم که بتواند با رویدادها و ماجراهای داستان پیوند داشته باشد و در فراسوی ساخت زبانی، رمان به قوانینی دست یابد که حقیقت دارند و با زندگی و تلاش روزانۀ تاریخی انسان ارتباط مستقیمی دارند و رشته‌های ناپیدای منظمی را جستجو می‌کنیم که منطق درونی رفت‌وآمدهای آشفته و به ظاهر نامنظم زندگی است.

محمود دولت‌آبادی بی‌نیاز از معرفی است؛ نویسنده‌ای که لااقل کلیدر او و جای خالی سلوچ فخر ادبیات داستانی معاصر ایران بوده است. از دولت‌آبادی در سال‌های اخیر کار تازۀ چندانی منتشر نشذه است، به غیر از «نون نوشتن» که شرح اوضاع و احوال او و بازتاب احوال شخصی و روزانۀ او در سال‌های گذشته محسوب می‌شود.

محمود دولت‌آبادی در ایران نویسندۀ پرآوازه‌ای است. او نویسنده‌ای واقع‌گرا است که بخش عمدۀ آثارش به روستا و روستاییان اختصاص دارد و از این نظر حتی می‌توان دیارگرایی و بومی‌نگاری را به وی و آثارش نسبت داد که به ارزش کارها و اعتبار نویسنده می‌افزاید.

محمود دولت‌آبادی نویسنده‌ای خودآموخته است؛ نوعی یاشار کمال، ماکسیم گورکی یا هنری میلر ایرانی است که از آغاز در دانشگاه زندگی درس خوانده، شغل‌های عجیب و غریب و مختلفی را تجربه کرده و تقریباً می‌توان گفت تن به همه کاری داده است: سلمانی، سینما، ویراستار، بازیگری تئاتر و سینما و ... و سرانجام نویسندگی.

برجستگی آثار وی بی‌شک مدیون ارتباط مستقیم وی با مردم و زندگی و در عین حال درک درست مقولۀ داستان است. از همان نخستین داستان‌هایی که به چاپ رسانده، می‌توان این نکته را به خوبی دریافت که قلم او از صمیمیتی خاص و گاهی روستایی برخوردار است؛ صمیمیتی که باعث می‌شور تا داستان‌های او را با رغبت و شاید حتی یک‌نفس تا آخر بخوانیم.

دولت‌آبادی نویسنده‌ای واقع‌گرا است. او را به لحاظ کار و دانشکده‌های زندگی با ماکسیم گورکی، به لحاظ سوژه‌ها و محیط نوشتاری با لئو تولستوی، به لحاظ فلسفی با تئودور داستایوفسکی و به لحاظ واقع‌گرایی اجتماعی با بالزاک یا با نجیب محفوظ می‌توان مقایسه کرد. وی با مردم کار کرد؛ با روستاییان زیست؛ واقع‌بینانه فلسفۀ زمان خود را درک کرد و آن را در آثار خود عینیت بخشید. او فرزند زمان خود است. ادبیات عرصۀ نبرد زندگی اوست و در همه حال در جبهۀ مردم باقی ماند و نبرد مردم را که نبرد خود او هم هست، به تصویر کشید.

فهرست مطالب این کتاب بدین قرار است:

فصل اول: کلیات پژوهش

فصل دوم: واکاوی ادبیات پژوهش

فصل سوم: روش پژوهش

فصل چهارم: بستر پیدایی رمان

فصل پنجم: یافته‌های پژوهش

فصل ششم: نتایج پژوهش.