معرفی کتاب

گفتار حاضر بر پایۀ پژوهش زبان‌شناختی و واژگان‌شناختی در خصوص سیاق و سبک سخن استاد سخن سعدی و با هدف معرفی فرهنگ‌های بسامدی و فرهنگ‌های موضوعی به عنوان ابزارهای مهم تحقیقات ادبی تهیه شده است.

آثار ادبی در درجۀ اول از طریق عناصر روساختی زبان (آواها، روابط نحوی، واژگان) متمایز می‌شوند. در مجموعۀ آثار هنری شعر و نثر فارسی می‌توانیم به بررسی‌های آوایی (یا واجی) مفید و جالبی دست بزنیم. بسامد واج‌های به کار رفته در واژگان هنرآفرینان ادبی، رمزهایی از زبان و زاویه‌ای از ذهن آنان را باز می‌نمایاند. واج‌ها به ویژه در بافت‌های هنرمندانۀ شعر و نثر نقش مهمی بازی می‌کنند و در آفرینش زیبایی تأثیرگذار هستند.

یکی از کارکردهای زبان این است که بر رفتار و کردار مخاطب تأثیر بگذاریم و با دستور مؤکد و صریحی که می‌دهیم یا با جانبداری شدیدی که از موضوعی می‌کنیم، او را واداریم که به دلخواه ما رفتار کند که به چنین کارکردی، امری گفته می‌شود. نصیحت‌های افراطی و برخی از موعظه‌های جهت‌دار و نیز امر و نهی و تجویز، نمونه‌های این کارکردند و البته این نوع پندآموزی مستقیم بنا به طبیعت آدمی واکنش منفی ایجاد می‌کند.

سعدی در غزل‌ها می‌گوید:

هزار بارش از این پند بیشتر دادم                               که گرد بیهوده کم گرد و بیشتر می‌گشت

به هر طریق که باشد نصیحتش مکنید                        که او به قول نصیحت‌کنان بتر می‌گشت

و سعدی که روان‌شناسی می‌داند و حالات روحی مخاطب را می‌شناسد، در چنین کلام‌هایی به جای آنکه به مخاطب دستور بدهد و در کار او باید و نباید بیاورد، از فرصت استفاده می‌کند تا به او آموزش دهد و نتایج به کاربستن پند را به او بنمایاند.

این کتاب در چهار بخش و دو ضمیمه بدین ترتیب آمده است:

صید بیابان عشق: تأملی در غزل‌ها و جهان‌بینی سعدی؛ ضرب‌آهنگ عشق در غزل‌های سعدی؛ مرثیه‌های سعدی و نظریۀ ارتباط زبانی؛ سرو قامت دوست: تأملی در ترجیع‌بند سعدی؛ ضمیمۀ یک: مرثیه‌های سعدی؛ ضمیمۀ دو: ترجیع‌بند صبر.