معرفی کتاب

یکی از مفاخر اسلام محمد ابن جریر طبری، مجتهد، مفسر، محدث، حافظ و مورخ بزرگ است. قدمت عهد طبری آنگاه آشکارتر می‌شود که به معاصر‌بودن وی با سه تن از امامان شیعه، یعنی امام علی‌النقی و امام حسن عسگری و امام مهدی (علیهم‌السلام) و دو تن از بزرگ‌ترین محدثان اهل سنت، یعنی بخاری و مسلم ابن حجاج و یکی از مؤسسان مذاهب چهارگانۀ اهل سنت، احمد ابن حنبل اشاره شود.

دوران زندگی طبری هم‌زمان با یازده خلیفه عباسی بود. در این دوران عباسیون حامیان ایرانی خود را از دست داده یا به آنان بی‌اعتماد شده بودند و در ضمن رقبای عرب نیز که از حیث تبار و نسب با آنها پهلو می‌زدند، آرامش و آسودگی را از این سلسله ربوده بودند. بنابراین خلفای عباسی از زمان معتصم بالله ترکان را به جانشینی دو حامی سابق خود برگزیدند و از همین دوران نیز خلافت عباسی دچار سستی و فتور سیاسی گردید؛ با این حال به واسطۀ گسترش اسلام در میان ملت‌ها و فرهنگ‌های مختلف و توصیۀ اسلام به علم‌آموزی و علاقه و توجه برخی از خلافی پیش از این عصر به ترجمۀ آثار علما و حکمای قدیم ایران، یونان، هند و مصر نوعی مبادله میان فرهنگ‌های مختلف پدید آمد که نتیجۀ آن شکوفایی تمدن اسلام و باروری آن تا چند قرن بود. از برکت چنین جهشی استادان بزرگی در عرصۀ علوم دینی همچون فقاهت، حدیث، کلام، قرائت و تفسیر ظهور کردند. علوم ادبی در پرتو قرآن و نیز با حمایت وزرا و امرای فاضل محلی در ممالک اسلامی رونق گرفت و استادانی چون خلیل بن احمد، کسایی، سیبویه، اخفش و اصمعی شهرت یافتند. تاریخ عرب و عجم نیز به تقلید از ایرانیان که اهمیت زیادی به تاریخ می‌دادند و به برکت وجود مترجمانی چون ابن مقفع پایه و مایۀ کاملی یافت و در ردیف سایر علوم قرار گرفت. منطق، فلسف، طب، جغرافیا، علم الحیل (مکانیک)، هندسه، حساب، هیئت، نجوم، جبر و کیمیا نیز با سعی مترجمانی چون ابوسهل بن نوبخت، متی بن یونس، یعقوب کندی، ابن خردادبه، ابن فرخان، سنان بن ثابت و ابراهیم بن سنان و بیژن بن رستم کوهی مدون گشت.

قرن سوم و چهارم در تاریخ ایران نیز عصر ممتازی است. در این عصر سلسله‌های ایرانی چون طاهریان و صفاریان و سامانیان در خراسان و طبرستان دانشمندان و شاعران را به تألیف کتاب‌های علمی و تاریخی و سرودن شعر به زبان پارسی تشویق می‌کردند و در نتیجه محیط مساعدی برای رشد استعداد ایرانیان مهیا شد.

در روزگار کودکی طبری، خاندان طاهریان بر طبرستان حکومت می‌کرد و بدین تریب محمد بن جریر طبری در روزگاری زیست که وسایل تحصیل در همه جا فراهم بود. شهرهایی هم که طبری ابتدا در آنجا زندگی  و به تحصیل اشتغال داشت سهم و نصیبی از این رشد و تحول داشتند؛ اما مسلماً بغداد سهم بیشتری از این رونق فرهنگی داشت و به همین دلیل روی دل اهل علم به سویش متوجه بود.

طبری جوان مشتاق دانستن و فهمیدن، برای درک نهضت علمی که در آن دوران به پا شده بود، ابتدا به بغداد و سپس به ممالکی که از آنها بیشتر بوی شکوفایی می‌رسید، سفر کرد و در این راه متحمل زحمات فراوانی شد. از این رو طبری سرمشق بزرگی در عظمت اراده و شوق به آموختن است.