معرفی کتاب

کرمان یکی از کهن‌ترین تمدن‌های جهان است و به دلیل قرارگرفتن در حاشیۀ کویر و خشکی و بی آبی از همان آغاز با فقر و نداری دست به گریبان بوده است؛ اما مردم کرمان با تلاش و کوشش طبیعت را مقهور ارادۀ خویش ساختند. زنان کرمانی در تمام تلاش‌های زندگی‌ساز همگام مردان خود بودند و با هم در راه بهترکردن زندگی جان می‌کندند و این صفت یکی از ویژگی‌های زن کرمانی بوده است.

بی‌بی حیاتی از شاعران عارف و بزرگ عهد خود بود. وی در نیمۀ دوم قرن دوازدهم هجری در خانواده‌ای که همه اهل دین و عرفان بودند، چشم به جهان گشود، بی‌بی‌جان نامش نهادند. او از محضر پدرش علم و ادب آموخت و به وسیلۀ برادرش که عارف بود و «رونق‌علی شاه» خوانده می‌شد، با عرفان آشنا شد. برادرش با «نورعلی شاه» پیوند داشت و از مریدان او بود. این ارادت و همبستگی سبب شد وی به همسری «نورعلی شاه» در آید.

زندگی آنان زیاد نپایید. همسر وی در موصل به سال 1212 ه.ق به شهادت رسید. بی‌بی حیاتی هم یک سال بعد از او جان سپرد.

دیوان حیاتی، دیوانی است که دربردارندۀ هفتاد صفحه است که ده صفحۀ آن را شناسنامۀ کتاب و شصت صفحۀ باقیمانده، تراوشات اندیشه و قلم شاعر بدین شرح است:

1. مقدمۀ زیبا مرکب از نظم و نثر، آراسته به صنایع ادبی و در عین حال سنگین و پیچیده که در شمار متون درجۀ یک عرفانی و متضمن حکایت تلمذ، ارادت، عشق و ازدواج شاعر است.

2. قطعۀ هشت بیتی که نشان‌دهندۀ توانایی و ابتکار شاعر و جوشش طبع موزون اوست.

3. قصیده‌ای محکم و متین در مدح امیرالمؤمنین علی (ع) دارای 33 بیت.

4. غزل‌های عارفانه و عاشقانه به تعداد 110 عدد.

5. ترجیع‌بندهای عرفانی به شیوۀ ترجیع‌بند مشهور سعدی و در همان وزن، در هفت بند بیت به غیر از بیت ترجیع.

6. ترکیب‌بند پرمحتوای عرفانی به سبک ترکیب‌بندهای مشهور هاتف اصفهانی و در همان وزن ئر هفت بند و هر بند، هفت بیت به غیر از بیت ترکیب.

7. مخمس هفت‌بند که بیانگر عشق و علاقۀ شاعر به مراد و همسرش نورعلی شاه و حکایت هجران او باشد (چهارده بیت و هفت مصراع تخمیس).

8. ساقی‌نامه کم‌نظیر و سرشار از اصطلاحات عرفانی و موسیقی و آرایه‌های ادبی در وزن ساقی‌نامۀ حافظ (47 بیت).

9. مثنوی عارفانه و عاشقانه (نوزده بیت).

10. تعداد 23 رباعی عارفانه.

این اثر را زنده‌یاد «جهان کرمانی» به عنوان پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد خود در سال 1374 انجام داده بود که توسط همسر وی در سال 1387 منتشر شده است.

مطالب اين كتاب در سه فصل تقسيم شده است. در فصل اول اين عنوان‌ها بررسی شده است: حيات بی‌بی حياتی، تخلّص، استادان، آثار حياتی، ديوان حياتی، نثر و مرتبۀ نويسندگی، رتبت و معرفت شاعرانه و ويژگی‌های شعر حياتی، شيوه و طرز سخن، موسيقی شعر در ديوان حياتی، قافيه‌های درونی، كاربرد تخلّص در مضمون‌آفرينی، صور خيال، آرايه‌های ادبی، پاره‌ای از فرازهای شعر، فرودهای شعر، حياتی و ديگر شاعران، حياتی در تذكره‌ها و مطبوعات.
فصل دوم اين كتاب دربرگيرندۀ شعر حياتی در قالب‌های قطعه، قصيده، غزلیات، ترجيع‌بند، تركيب‌بند، مخمس، ساقی‌نامه، مثنوی و رباعی است.
سومين فصل اين اثر به بررسی «واژگان و تعبيرات عرفانی ديوان حياتی» و «واژگان موسيقی ديوان حياتی» اختصاص يافته است.