معرفی کتاب

پشت‌سر دوران تولد جلال آل‌احمد تحول جدی، بزرگ و همه‌جانبه در ایران آغاز شده بود که باید آن را آغاز و منشأ تجدد قلمداد کرد. این تحول که بیش از تمام عوامل و علل و اسباب، از تحول علمی و اقتصادی غرب متأثر بود، صرف‌نظر از طلیعه‌های آن در عصر صفویه با نقطۀ عطف خاصی از زمان عباس میرزا شروع شده بود و در ابعاد سیاسی، فرهنگی، علمی و اقتصادی جریان می‌یافت.

زندگی جلال را می‌توان به دو مرحله تقسیم کرد: دورۀ عضویت در حزب توده و سال‌های پس از انشعاب از حزب توده. در دورۀ اول (از روزی که قلم به دست گرفته بود تا سال 1326 ش) مانند روشن‌فکران دیگر مشغول تبلیغ تجدد بود و علیه باورها و فرهنگ مرسوم می‌نوشت. در قسمت دوم (پس از بازگشت از راهی که رفته بود) با تجدد در دو جبهه می‌جنگید: در یکی علیه روشن‌فکرانی می‌نوشت که برای آماده‌کردن زمینه‌های گسترش تجدد اصالت‌های عقیدتی و فرهنگی را عرضۀ طعن و تحقیر می‌کردند. در این مقام می‌کوشید به هر مستمسکی باورها، آداب، رسوم و اقتصاد مألوف ایران را چنانکه بود، حفظ کند؛ جبهۀ دیگر مخالفت با ماشین و آثار آن در ایران بود چنانکه ستیز او با ماشینیزم معروف است. یکی از دغدغه‌های فکری و دردهای روانی وی و شاید عمده‌ترین آنها گسترش سرسام‌آور ماشین و زندگی ماشینی و آثار متکثر و متنوع آن بود. آنچه از ماشین و زندگی ماشینی که از طرف کشورهای غربی، به عبارت دیگر استعمارگر به طرف شرق عموماً و به طرف ایران خصوصاً آمده است، در آثار آل احمد انعکاس یا نمود یافته است، عبارت است از: کامیون، تراکتور، رادیو، سد، برق، روغن نباتی، سلاح، چاه عمیق، اسباب پزشکی، ساندویچ، سینما، بانک، تعاون روستایی، سیمان و .... . هریک از اینها عوامل و علل و اسباب خاص خود را پشت سر و نتایج و تبعات خاص خود را در پیش رو دارد. در هر حال اینها از غرب تولیدکننده به شرق مصرف‌کننده می‌آیند و در زندگی شرقیان تأثیراتی می‌گذارند که به نظر آل احمد وابسته‌کننده‌اند.

آل احمد به کارهای مستشرقان و روابط فرهنگی و مطالعات اجتماعی که غربیان در شرق انجام می‌دهند، جز از این دیدگاه به هیچ تأویل دیگری نمی‌نگرد. به نظر او این اقدامات غربیان برای شناخت شرق و شرقیان است تا بتوانند مواد خوراکی زندگی ماشینی خود را بیشتر بشناسند و کل موانع احتمالی را از پیش پای خود بردارند و جلوی انقلاب‌های احتمالی را بگیرند و حکومت و مردم را وارد نظامی کنند که خود طراح آن هستند و منافع اقتصادی خود را در آن می‌جویند.

نکته‌ای که در زندگی آل احمد مهم است، تحول مستمر فکری و ادبی او است. اگر حیات ادبی این نویسنده با دیگر نویسندگان هم‌عصرش مقایسه شود، این موضوع به خوبی نمایان می‌شود و او ساعتی را بدون قلم و کتاب نزیست.

این کتاب در پنج فصل به رشتۀ تحریر درآمده که بدین ترتیب است:

فصل اول: تا شهریور 1320

فصل دوم: از شهریور 1320 به بعد

فصل سوم: سال‌های 1327 ـ 1331 شمسی

فصل چهارم: سال‌های 1332 تا 1339 شمسی

فصل پنجم: سال‌های 1340 تا 1348 شمسی.