معرفی کتاب

روایات پیشینیان و باورهای گذشتگان سرشار از نکات و آموزه‌هایی است که ما را به سوی باورهای کهنی که ریشه در فرهنگ و تمدن باستانی‌مان دارد، رهنمون می‌کند. اعتقاداتی که بی‌گمان زندگی امروزۀ ما تحت تأثیر بی‌چون و چرای آن قرار دارد و کسی نمی‌تواند منکر این تأثیرپذیری باشد. آیین زروانی از جمله ادیانی است که اگرچه ریشه‌های فکری و اعتقادی آن به صورت‌های گوناگون گاه محسوس و عینی و گاه نامحسوس در باورهای مردم باقی مانده است؛ اما شکل و ساختمان اصلی‌اش را از دست داده و تنها به صورت یک نام با ویژگی‌های منحصر به فرد خود بر جای مانده و گاه در میان مردم تبدیل به دیدگاهی همگانی و خاص شده است. بررسی آثار ادبی و به‌ویژه آثاری که در دوره‌های اسلامی تدوین و نوشته شده‌اند، خود دلیل قانع کننده‌ای است بر این مدعا.

رسالۀ موجود تلاشی است برای یافتن پیوند ناگسستنی میان اندیشه‌های کهن زروانی با شاهنامه فردوسی که با عنوان مهم‌ترین متن منظوم حماسی در دوره‌های اولیۀ اسلامی در ایران مطرح است. نگارنده طی یک سال مطالعه و تحقیق با عنایت خداوند متعال و با کمک و راهنمایی استادان بزرگ به این پژوهش پرداخته تا به این وسیله نیاز و علاقۀ خود را نسبت به این موضوع برآورده سازد. در این رساله تا حدی که امکان داشت از یافته‌های پژوهشگران پیشین که به حق نقش مهمی در شناساندن این آیین کهن بر دوش دارند، سود جسته است و نتایج حاصل از آن عبارتند از:

نخست: بررسی اندیشه‌ها و نظرات گوناگونی که در مورد آثار و اندیشه‌های زروانی مطرح شده و استفادۀ مفید و بجا از آنان.

دوم: استنتاج نکات و اندیشه‌های زروانی در شاهنامه که ابتدا باورهای زروانی به عنوان اساس کار مطرح شده و به دنبال آن به بررسی اندیشه‌های زروانی موجود در شاهنامه پرداخته شده است.

فهرست مطالب این کتاب بدین‌قرار است:

مقدمه

بهرۀ نخست: زروان خدای بیکران؛ قربانی و نیایش؛ فصل دوم: آز سلاح اهریمن؛ زروان مبدأ هرمزد و اهریمن؛ تقویم ایران باستان.

بهرۀ دوم: آسمان، ستارگان و تأثیرات فراطبیعی آن؛ فصل اول: سپهر تن زروان؛ فصل پنجم: مقدرات آسمانی در شاهنامه.

بهرۀ سوم: تجلیات قدسی زروان؛ فصل اول: زروان خدای زمان و مکان؛ فصل دوم: زمان و تجلیات آن در شاهنامه؛ معادشناسی زروانی؛ آیین تدفین؛ فصل چهارم: مرگ و مناسک آن در شاهنامه؛ فصل پنجم: وای ایزد بادها.

بهرۀ چهارم: زن در آیین زروانی.

بهرۀ پنجم: زروان در جریان تاریخ؛ دین در میان مادها؛ دین در میان هخامنشیان؛ دین در میان ساسانیان.

بهرۀ ششم: زروان در شاهنامه.