معرفی کتاب

تاریخ ادبیات مقاومت جهان، ریشه در گذشته‌های دور دارد و تاریخچۀ آن در حقیقت همان تاریخ ادبیات جهان است؛ چراکه شاعران و نویسندگان متعهد از همان آغاز در کنار مردم مبارز و عدالت‌جو و خواهان آزادی و برابری بوده‌اند و در طول زمان با سرودن چکامه‌ها و نوشتن چامه‌ها و خطابه‌ها ضمن تشویق و ترغیب مردم به پایداری و مبارزه در راه حق و حقیقت، دلیری‌ها و ازخودگذشتگی‌های مبارزان راه حق و حقیقت را در آثار خود به ثبت رسانده‌اند. به این دلیل پرداختن به کل ادبیات مقاومت در طول تاریخ بشر لمری است نه غیرممکن ولی بسیار طاقت‌فرسا و زمان‌بر؛ به همین دلیل باید در گفتگو از ادبیات مقاومت به سده‌های نزدیک و به ویژه در یکی دو سدۀ پیشین بسنده کرد. ضمن اینکه اصطلاح «ادبیات مقاومت» اصطلاحی است بسیار جدید و در گذشته چنین اصطلاحی معمول نبوده است. برای نخستین بار نویسندۀ معاصر فلسطینی «غسان کنفانی» نام مجموعه‌ای از شعرها و داستان‌های شاعران و نویسندگان فلسطینی را «ادبیات مقاومت فلسطین» گذاشت و بدین ترتیب اصطلاح «ادبیات مقاومت» یا «مقاومة» در بین شاعران و نویسندگان عرب و بعد در جهان رایج شد؛ ادبیاتی که به شرح و بیان مبارزه، پایداری، از جان‌گذشتگی و درد و رنج مردم مبارز برای به دست‌آوردن آزادی، استقلال و رسیدن به برابری و ازبین‌بردن جور و ستم و کوتاه‌کردن دست متجاوزان و اشغال‌گران از سرزمین نیاکانی خود و دفاع از فرهنگ و سنت‌های قومی و حمایت از دین و باورداشت‌های مردم آن سرزمین است و حاصل چنین تلاشی، در نهایت ادبیاتی است پویا، مؤثر و بسیار غنی و عاطفی که مخاطبین ادبیات را به سوی خود می‌کشاند.

 ناگفته نماند گرچه اصطلاح «ادبیات مقاومت» جدید و مربوط به سدۀ معاصر است؛ ولی با نگاهی دقیق به تاریخ ادبیات معاصر جهان به راحتی می‌توان نمونه‌های فراوانی از این ادبیات را بین آثار ادبی پیشینیان به دست آورد. به عبارت دیگر پیشینۀ ادبیات مقاومت بسیار دیرینه است و کهن‌ترین نمونه‌های آن را در میان آثار ادبی ملل گوناگون به ویژه سرزمین‌های کهنسال تاریخی یافت که شکل تکامل‌یافتۀ آن در آثار حماسی ملل مختلف تجلی یافته است.

به طور کلی با توجه به موضوع و محتوای آثار ادبی، ادبیات مقاومت را می‌توان به سه دستۀ کلی تقسیم کرد که عبارتند از:

1. ادبیات مقاومت دینی ـ آئینی

2. ادبیات مقاومت ملی ـ بومی

3. ادبیات مقاومت انسانی ـ جهانی

هرچند تفکیک این سه دسته ادبیات از همدیگر به دلیل درهم‌تنیدگی بسیار دشوار است و چه بسا ادبیات مقاومت ملی و بومی که با مسائل دینی و باورداشت‌های بومی درهم‌آمیخته و آمیزه‌ای از ادبیاتن مقاومت ویژه‌ای پدید آورده که جداکردن آن از هم غیرممکن است یا ادبیات ملی و بومی چنان با مسائل انسانی و جهانی در هم تنیده است که باز طبقه‌بندی آن در یک گروه خاص مشکل می‌نماید، با این همه برای پرداختن به مقولۀ ادبیات مقاومت چاره‌ای جز طبقه‌بندی وجود ندارد و در این کتاب نیز مقولۀ ادبیات مقاومت جهان تحت این سه عنوان طبقه‌بندی و بررسی شده است.

بر اساس مطالب مندرج در این کتاب، کشورهای مصر، الجزایر و فلسطین پیشگامان خاورمیانه در عرصۀ ادبیات پایداری بوده و درخشان‌ترین آثار آنان دربارۀ شعر، داستان و نمایشنامه در این اثر معرفی شده‌اند.

آغاز تحول در شعر عرب و مصر در این اثر، این‌گونه تبیین شده است: «نخستین حرکت جدید در شعر مصر را باید در ترانه‌سرایی دید، در ترانه‌های شاعرانی چون «فؤاد حداد» پس از تجاوز استعمارگران انگلیسی و مبارزات و مقاومت‌های مردم تا ملی‌شدن کانال سوئز، همه و همه در این تحول مؤثر بوده است».

نویسندۀ این اثر معتقد است ادبیات مقاومت فلسطین نیز بیش از سایر گونه‌های ادبی با شعر به اوج خود رسیده و همگام با رزمندگان مبارز، بالنده‌تر شده است. شعری که گرچه تصویرگر درد و رنج و مصیبت‌هاست؛ اما ناامیدکننده و پوچ نیست و پویاست و چشم‌اندازهای روشن و سرشار از آرامش را برای مردم فلسطین به تصویر می‌کشد.

فصل دوم کتاب به ادبیات اروپا اختصاص دارد و به نظر نویسنده آن، گرچه ادبیات جنگ و به تبع آن ادبیات اروپا در آغاز قرن بیستم و با آغاز جنگ جهانی اول و با حضور شاعران و نویسندگان اروپایی در جبهه‌های جنگ و روایت‌های آنان از جنگ به صورت خاطره و تجربه شخصی شکل گرفته؛‌ اما بعدها با آغاز جنگ جهانی دوم به جایگاه امروز خود رسیده است. به گونه‌ای که بخش عمده‌ای از ادبیات اروپا را ادبیات جنگ، اعم از ادبیات مقاومت و ادبیات ضد جنگ به خود اختصاص داده است.

رمان «بینوایان» اثر ویکتور هوگو در این کتاببه عنوان یکی از شاخص‌ترین آثار ادبی قرن نوزدهم، در مصاف با ظلم و ستم در فرانسه قرن نوزدهم معرفی شده است و به تدریج، داستان‌ها و نمایشنامه‌های موفق قرن بیستم مانند «در وسط پیروزی» نوشته فریدریک منینگ و «دون آرام» اثر میخاییل شولوخوف معرفی و تحلیل شده‌‌اند.

ظهور و بلوغ ادبیات مقاومت در کشور اسپانیا و اشعار وطن‌پرستانه در ستایش انقلاب و شعرهای حبسیه، اعتراض و مرثیه‌های سروده شده به یاد کشته‌شدگان در جنگ جهانی دوم در بخش پایانی این کتاب تشریح شده است.

فهرست مطالب این کتاب بدین‌قرار است:

درآمدی بر ادبیات مقاومت جهان: ادبیات مقاومت دینی ـ آئینی، ادبیات مقاومت ملی ـ بومی، ادبیات مقاومت انسانی ـ جهانی.

فصل اول: خاورمیانه و کشورهای عربی

1. مصر: نگاهی کوتاه به اوضاع سیاسی و اجتماعی/ ادبیات مقاومت مصر: ادبیات داستانی، نمایشنامه و شعر.

2. الجزایر: نگاهی کوتاه به اوضاع سیاسی و اجتماعی/ تاریخچه، ادبیات داستانی.

3. فلسطین: نگاهی کوتاه به اوضاع سیاسی و اجتماعی/ تاریخچه، ادبیات مقاومت فلسطین، ادبیات داستانی و شعر.

4. شعر و ادبیات در سایۀ کشورهای عربی خاورمیانه.

فصل دوم: ادبیات مقاومت در اروپا

ادبیات داستانی در قرن نوزدهم: ادبیات داستانی در جنگ جهانی اول، ادبیات داستانی در جنگ جهانی دوم، ادبیات داستانی در جنگ‌های بومی و منطقه‌ای، ادبیات داستانی در جنگ‌های داخلی اسپانیا.

نمایشنامه‌های مقاومت در اروپا

شعرهای مقاومت در اروپا: شعرهای آزادی، شعرهای وطن‌پرستی و مقاومت برای وطن، شعرهایی در ستایش انقلاب، شعرهای زندان و اسارت (حبسیه)، شعرهای اعتراض، مرثیه‌ها و یاد کشته‌شدگان در جنگ، شعرهای جنگ‌های داخلی اسپانیا.