معرفی کتاب

ایران در طول تاریخ گذرگاه جنگاوران و حضور اقوام بیگانه بوده و به همین دلیل کمتر روی آرامش دیده است. در این تندباد حوادث و در این دریای متلاطم، گاهی به تشکل‌هایی برمی‌خوریم که از نظر عقیدتی و شیوۀ کردار قابل توجه هستند. یکی از این تشکل‌ها، عیاران و جوانمردان هستند.

کتاب‌های تاریخ از عیاران بیشتر به صورت دزدان و راهزنان یاد می‌کنند؛ اما مسیر تاریخ این را تأیید نمی‌کند. این کتاب می‌کوشد به پاره‌ای از اختلافات مذکور بپردازد تا مگر به حقیقت امر دست یابد. کتاب حاضر دارای مطالبی در باب تاریخ مختصر ورزش‌های باستانی و آیین جوانمردی و شعرهایی است که مرشدان زورخانه‌ها در ایران می‌خوانند. این شعرها بیشتر در حوزۀ اخلاقیات، معرفت، جوانمردی و توصیف‌های مذهبی و از جمله مدایحی دربارۀ سلطان عاشقان حضرت امام علی (ع) است؛ نیز شعرهایی که جنبۀ حماسی و اخلاقی دارند و ویژۀ مرشدانی است که خارج از ایران می‌زیند و کار می‌کنند. بعضی شعرها و ترجمۀ آنها به زبان انگلیسی و آوانویسی این شعرها فارسی به خط سیریلیک تاجیکستان در این کتاب آمده است. ضمناً هر قطعه شعر متضمن اطلاعاتی است که تخت عنوان «شناسنامۀ» قطعه آورده می‌شود: نام شاعران و دیوان‌هایی که شعرها از آن انتخاب شده‌اند؛ بحر عروضی هر قطعه شعر؛ بخش‌های ورزش باستانی که هر شعر در آنها خوانده می‌شود؛ دستگاه موسیقی که باید در آن خوانده شود.

فتوت در اصل مفهومی اخلاقی است که جمیع خصالی را در بردارد که از یک مردِ «تمام‌مرد» انتظار می‌رود. در فصل اول با تعاریف و دیدگاه‌های گوناگونی که دربارۀ فتوت و اهل فتوت (فتیان) وجود دارد، آشنا می‌شویم. اینکه ریشه‌ فتیان از کجاست و به چه دورۀ تاریخی برمی‌گردند، در کاوش‌های پژوهندگان مختلف، متفاوت ذکر شده است. آیین فتیان به‌تدریج در ایران با نام جوانمرد و جوانمردان و در پاره‌ای موارد عیاران هم نامیده شده است و به تدریج آثار فراوانی در این زمینه به‌وجود آمد که فتوت‌نامه‌ها از آن جمله هستند. در گذر زمان اصناف گوناگون که تعداد آنها به هفده صنف رسیده است به این فرقه پیوستند و هر کدام برای خود فتوت‌نامه داشتند. اعضای هر فرقه یاران خود را «اخی» می‌نامیدند. در ادامۀ این فصل چند نمونه از فتوت‌نامه‌ها آورده شده است که عبارتند از: فتوت‌نامۀ آهنگران، فتوت‌نامۀ کفش‌دوزان، فتوت‌نامۀ طباخان، فتوت‌نامۀ حجامان، فتوت‌نامۀ امیرالمؤمنین، فتوت‌نامۀ عبدالرزاق کاشانی، فتوت‌نامۀ شمس آملی، فتوت‌نامۀ شهاب‌الدین عمر سهروردی، فتوت‌نامۀ نجم‌الدین زرکوب تبریزی.
فصل دوم به عیاری و عیاران اختصاص دارد. عیاری نخست پیشۀ خاصی بود که پس از چند قرن به یک سازمان اجتماعی مبدل شد. سازمان عیاران سازمانی از همبستگان و یاران بوده است که به آیین خاصی در رفتار و کردار پایبند بودند و آن آیین را «جوانمردی» می‌خوانده‌اند. در این فصل مطالبی می‌خوانیم در ارتباط با زمینه‌های حضور عیاران، اصول اخلاقی آنها و صفات، شرایط و مقام اجتماعی‌شان.
به ترتیب فتیان، عیاران و جوانمردان در عمل در یک حوزۀ مفهومی قرار دارند؛ ولی به تدریج تغییر نام‌ها را در می‌یابیم؛ اما هیچ‌کجا در تاریخ نشان داده نمی‌شود در چه زمانی به فتیان عیار یا جوانمرد می‌گفتند. تعاریف مختلف جوانمرد و جوانمردی در منابع مختلف و مرام و اخلاق آنها موضوعاتی هستند که در فصل سوم به آنها پرداخته شده است. صفت جوانمرد در شعر اکثر شاعران، به‌ویژه تا آخر قرن هشتم یافت می‌شود. جوانمردی در ادبیات فارسی موضوع دیگری است که در این فصل به همراه نمونه‌های مختلفی از شعر شاعران آورده شده است.
فصل چهارم به ورزش‌های باستانی ایران اختصاص دارد. در این فصل ابتدا با ورزش‌های باستانی پیش و پس از اسلام آشنا می‌شویم سپس به‌صورت مفصل به زورخانه، ورزش باستانی و فنونی که در این ورزش استفاده می‌شود، پرداخته شده است. در انتهای این فصل فهرستی از نام‌های فنون کشتی پهلوانی گنجانده شده است.
فصل پنجم از سه بخش تشکیل شده است. بخش اول مربوط به شعرهای پهلوانی در تاریخ ادبیات ایران است. در بخش دوم نویسنده سه پهلوان نامدار ایران، کاوه آهنگر، پوریای ولی و غلامرضا تختی را معرفی می‌کند. بخش سوم نیز شامل اصطلاحات متداول در آیین پهلوانی است. ترجمۀ انگلیسی شعرهای پهلوانی را هم در فصل ششم این کتاب می‌توانیم بخوانیم.

این کتاب از شش فصل تشکیل شده که به ترتیب در آنها به این موضوعات پرداخته شده است: اهل فتوت و اِخوان (اخیان)، عیاری و عیاران، جوانمردی، ورزش‌های باستانی در ایران، پهلوانی، ترجمۀ انگلیسی اشعار پهلوانی و آوانویسی آنها به خط سیریلیک (خط روسی).