طومار نقالی شاهنامه
خلاصه
این كتاب متن روایتهایی را دربرمیگیرد که نقالان شاهنامه در هنگام نقل بازگو میکردهاند. این متن قدیمیترین متن موجود دربارۀ نقالی است که از دوران صفویه بر جای مانده است.معرفی کتاب
این كتاب متن روایتهایی را دربرمیگیرد که نقالان شاهنامه در هنگام نقل بازگو میکردهاند. این متن قدیمیترین متن موجود دربارۀ نقالی است که از دوران صفویه بر جای مانده است.
شاید بتوان گفت شاهنامه، اثر سترگ حکیم طوس، تأثیرگذارترین کتاب در تاریخ ادبیات فارسی بوده است. تأثیر آن را گذشته از ادبیات رسمی و آثاری چون گرشاسپنامه اسدی و اسکندرنامه نظامی، در ادبیات عامیانه و فرهنگ مردم ایران نیز میتوان پیگیری کرد؛ چنانکه در طی تاریخ پرفراز و نشیب ایران، فرهنگ و هویت ایرانی با شاهنامه و شاهنامهخوانی درآمیخته است و به قول مرحوم انجوی شیرازی شاهنامه «شناسنامه» مردم ایران شده است.
قصهخوانان و داستانگزاران کوچه و بازار نیز بیش و کم از شاهنامه فردوسی در ساختن و پرداختن قصههای مردمی و عامهپسند متأثر بودهاند. این تأثیرپذیری را در داستانهای کهنی مانند فیروزشاهنامه و حتی قصههای متأخرتر چون قصه حسین کرد شبستری میتوان مشاهده کرد.
با این حال آنگونه که امروزه برخی از ایرانشناسان غربی به نادرستی میپندارند، مأخذ و الهامبخش فردوسی در سرودن شاهنامه روایتهای شفاهی قصهخوانان کوچه و بازار نبوده و فردوسی خود هیچ پیوندی با قصهخوانان و نقالات نداشته است. مأخذ او چنانکه خود گفته است، آثاری مکتوب چون شاهنامه ابومنصوری بوده است. باید در نظر داشت که آن طبقه اجتماعی که فردوسی به آن تعلق داشته، با طبقه هنگامه گستران و داستانگزاران دورهگرد بسیار متفاوت بوده است. فردوسی از طبقۀ عوام نبوده که به نقالی بپردازد؛ بلکه دهقانی نژاده و حکیمی فرزانه و اهل کتاب و درس بوده است و شاهنامه یک کتاب عامیانه نیست، اگرچه تودۀ مردم ایران، دستکم از عهد صفوی به بعد، به آن اقبال داشتهاند. این اقبال و توجه بیشتر به تبع تأثیرپذیرفتن نقالان و قصهخوانان از این کتاب و بازگویی و نقل آن در مجامع عمومی بوده است.
آنچه نقّالان به نام داستانهای شاهنامه برای عامۀ مردم بازگویی میکرده و نمایش میدادهاند، تنها محدود به این کتاب نبوده و شامل کتابهای حماسی دیگر از جمله گرشاسپنامه، بهمننامه، کوشنامه و جهانگیرنامه هم بوده است؛ اما بخشهای تاریخی شاهنامه را دربرنمیگرفته است. نقالان روایتهای خود را از داستانهای شاهنامه و حماسههای ایرانی مکتوب میکردهاند و اینگونه دستنوشتههای خود را اصطلاحاً «طومار» مینامیدهاند، هرچند که نوشتههای آنان به صورت کتاب تدوین شده بوده و الزاماً شکل طوماری (کاغذ درنوردیده شده) را نداشته است.
بیشتر آنچه در طومارهای نقالان نوشته شده، ساخته و پرداختۀ ذهن و قوۀ تخیل آنان است و گذشته از زبان ساده و عامیانۀ نقالان، این قبیل از روایتهای خودساختۀ آنان نیز شاهنامه را که از ادبیات رسمی به شمار میآید، به ادبیات عامهپسند نزدیک کرده است.
به هر تقدیر این کتاب در سال 1135 هجری نوشته شده است. تاکنون ظاهراً کهنترین طومار نقالی است که شناخته شده و نشان میدهد که همانند عصر حاضر، در اواخر دورۀ صفوی نیز طومارهای نقالی کتابت میشده است. محدودۀ داستالنی این طومار مفصل همچون دیگر طومارهای طولانی از آغاز پادشاهی گیومرث تا پایان کار بهمن و شهریاری همای و داراب است و در آن افزون بر نقل داستانهای شاهنامه با تغییر و تصرفاتی که ویژۀ اینگونه آثار است، روایاتی از منظومههای پهلوانی پس از فردوسی و منقولات شفاهی و عامیانه نیز آمده است.
میراث مکتوب ارزشمند نقالان که طومار نامیده میشود، متأسفانه یا در گذشت روزگاران تباه و پراکنده شده یا به دلیل عامیانگی آنها کمتر مورد توجه ادبا و محققان قرار گرفته و به صورت منقح منتشر شده است؛ در حالی که بخش نسبتاً مهمی از ادب عامیانۀ ایران همین طومارهای متنوع نقالی است و گاهی پژوهشهای رسمی حماسی نیز اگر اصل دقت، جامعیت و تازهجویی در آنها به کار بسته شود، نیاز به استفاده از نکات و اشارات داستانی این متون است.
دربارۀ شیوۀ ویرایش این طومار کوشیده شده در حد امکان و توان نگارنده، وجوه گوناگون فن نقالی، آداب نقالان و ویژگیهای روایات آنها با مراجعه به مهمترین مآخذ لازم بررسی شود. این کتاب به دلیل حجم و قدمت متن آن یکی از منابع درخور توجه برای مطالعات حماسی است و افزون بر استخراج نکات و اشارات داستانی و تحلیل و پژوهشهای گوناگونی که میتوان دربارۀ روایات آن انجام داد، از نظر واژگانی و سبکشناختی هم موارد جالبی در آن یافته میشود.
پربازدید ها بیشتر ...
ایل بختیاری در دورۀ قاجار
آرش خازنیموضوع این کتاب تأثیر متقابل حکومت و ایل در حاشیۀ ایران در دورۀ قاجار است. بررسی تاریخ اتحادیۀ ایلی ب
قفلهای دستساز آذربایجان
رحمان احمدی ملکیاز بین آثار فلزی، قفل به دلیل دارابودن نوعی رمز عملکرد و درونمایۀ رازگون، از اهمیت زیادی در حیطۀ تل
منابع مشابه بیشتر ...
از آفرینش تا یزدگرد: تاریخ ایرانیان به روایت شاهنامه
سیروس کریمی بختیاریاین کتاب، درواقع مروری است بر تاریخی که از پیدایش بشر «ابوالبشر» شروع شده و تا فروپاشی فرمانروایی س
شاهنامه و هنر نقالی: داستان سیاوش در سه روایت
علی تقویاین کتاب به تحلیل و بررسی تعامل شاهنامه با یکی از مردمیترین هنرهای ایرانی، یعنی هنر نقالی میپردازد
نظری یافت نشد.