سیر تحول ادبیات داستانی و نمایشی (از آغاز تا 1320 شمسی)
خلاصه
این کتاب در چارچوب طرح تطوّر مضامین ادبیات داستانی نوشته شده و به تاریخچۀ پیدایش و رشد ادبیات داستانی و نمایشی از دورۀ بیداری عصر مشروطه تا 1320 اختصاص دارد.معرفی کتاب
شکلگیری تدریجی طبقۀ متوسط «بورژوازی» و اندیشۀ تجدد در عصر قاجار، خواست مشروطیت و حکومت را در پی میآورد. همزمان با تحولات بنیادی اجتماعی ـ فرهنگی و به خودآیی ملی، ارزشهای تثبیتشدۀ پیشین رنگ میبازند و جا به ارزشهایی تازه میدهند. ادبیات نیز متأثر از تغییراتی که در اجتماع و فرهنگ در حال تکوین است، روی به تغییر مینهد و با رویکرد مضمونی ـ شکلیِ تازه، نقشی متفاوت با ادبیات گذشته بر عهده میگیرد.
ادبیات جدید ثمرۀ تحولات درونی جامعه، به ویژه از دورۀ صفویه به بعد که نثر گرایشی به حیات واقعی مردم پیدا میکند و برخورد تجدد غربی با ارکان فرهنگی و اجتماعی ایران عصر قاجار است. برای شناخت فرایندی که طی آن رمان جدید ایران پدیدار میشود. برای شناخت فرایندی که طی آن رمان جدید پدیدار میشود، توجه به تحول نثر و سبک روایت در یک دورۀ زمانی طولانی ضروری است. از میانۀ قرن نوزدهم میلادی نظام ادبی کهن دچار تزلزل میشود: «آنگاه که ایران به گونهای مستقیم یا از طریق هند و عثمانی به تدریج تماسهای فرهنگی کم و بیش منظمی با کشورهای اروپایی برقرار کرد» نظام زیباییشناسی نوینی پدید آمد و رشد کرد. از این رو برنامۀ نقد ادبی متفکران مشروطهخواه دو سو یافت. آنان از سویی ادبیات کلاسیک را مورد نقد و بازنگری قرار دادند و از سوی دیگکر به طرح اصولی برای خلق آثار تازه پرداختند. اینان برای برقراری «دموکراسی ادبی»، ضمن نکوهش معلقگویی، مروج ادبیاتی شدند که در بیداری مردم مؤثر باشند و چون اقتضای زمانه را سادهنویسی و پرداختن به مباحث میهنی میدانستند، با طنزی تند و تیز سنت ادبی را نقد و بر ضرورت بهکارگیری شکلهای تازهای چون رمان و نمایشنامه تأکید کردند.
داستاننویسی نوین مهاجری است که بیش از صدسال از اقامتش در این سرزمین نمیگذرد. البته این مدت در تاریخ ادبیات دوران کوتاهی نیست، به ویژه که دورۀ موردنظر ـ به دلیل تغییر و تحولات چشمگیری که در جامعه، فرهنگ و ادبیات رخ میدهد ـ از مهمترین دورههای تاریخ ایران به شمار میآید. شرایط تاریخی ـ فرهنگی خاص این دوره شرایط را برای تجلی اجتماعی رمان ایرانی فراهم میآورد. گروهی رمان را محصول سنت ادبیات فارسی میدانند که صرفاً تأثیراتی زا رمان غربی پذیرفه است و گروهی دیگر که میان حضور عناصر رمانگونه در انواع ادبی پیشین و رمان به عنوان یک گونۀ ادبی شاخص تمایز بیشتری قائلند، میگویند رمان برآمده از سنت ادبی بومی ما نیست و محصول دوران مدرن است با تاریخ تولدی روشن. در هر حال با تلفیق این دو نظر میتوان گفت تا سنت ادبی و نثر آمادگی لازم را پیدا نکرد و روانشناسی اجتماعی به مرحلۀ پرسشگری و درک تغیر نرسید، میسر نشد که نوع ادبی جدید رمان را از اروپا وارد کنند و الگو قرار دهند.
برای ارائۀ طرحی از مراحل گوناگون نظام ادبی در حال شکلگیری، از عوامل بینابینی در دورۀ گذار ـ از آمادگی سنت ادبی و نثر تا الگوگرفتن و تأثیرپذیرفتن از رمانهای ترجمه شده و کاربرد شیوههای جدید پرداخت و تغییر مضامین و نوع نگاه نویسندگان ـ نباید غافل شد تا امکان توصیف ویژگیهای فرهنگی هر دوره، بر اساس متنهای ادبی آن دوره و گفتمان غالب بر فضای روشنفکری فراهم آید.
نثر روائی معاصر ادامۀ منطقی و طبیعی ادبیات کلاسیک ماست و پیدایش داستاننویسی ایرانی در این دورۀ زمانی مشخص ضرورت تاریخی ـ فرهنگی جامعۀ ما بوده است. این نوع ادبی جدید هم وارداتی از اروپاست و هم ریشه در سنت تاریخنگاری و وقایعنگاری و انواع روائی بومی دارد؛ یعنی حماسهها و رنسانسهای منظوم، داستانهای بلند عامهپسند و سفرنامههایی که نخستین سیاحان ایرانی از مشاهدات خود در غرب نوشتند و به نوعی وقایعنگاری تخیلی روی آوردند. عامل بیگانۀ مؤثر در تحول ادبی را میتوان در ترجمۀ تاریخنگاریهای رمانمانند و رمانهای تاریخی سراغ گرفت. مترجمان رمانها با ارائۀ الگوی ساختاری تازهای، در دگرگونی انواع ادبی و تغییر نگاه نویسندگان ما به ادبیات تأثیری بسزا داشتهاند.
فهرست مطالب این کتاب بدین قرار است:
مقدمه؛ نمایش؛ ترجمه؛ داستانهای بلند عامیانه؛ سفرنامهنویسی؛ تأثیر متقابل مطبوعات و ادبیات تا 1300 شمسی؛ نمایش در عصر رضاشاه؛ تأثیر متقابل مطبوعات و ادبیات در عصر رضاشاه؛ ترجمۀ رمان؛ پیدایش رمان فارسی؛ دیباچۀ رمانهای تألیفی؛ رمان تاریخی؛ رمان اجتماعی و اخلاقی؛ نشریات و داستانهای زنان؛ دین و داستان؛ داستانهای رؤیایی و علمی ـ تخیلی؛ داستان پلیسی و جنایی؛ داستان کوتاه؛ نمایهها.
پربازدید ها بیشتر ...
گزارشهایی دربارۀ مختصر عملیاتی در جنوب ایران: رویارویی نظامی بریتانیا و ایل قشقایی در بهار و تابستان 1918 م/ 1336 هـ.ق
سر پرسی سایکس، کلنل ای.اف. اورتون و دیگرانآنچه در این کتاب آمده، مجموعهای از گزارشهای فرماندهان بریتانیایی رشتهعملیاتی است که در بهار و تاب
منابع مشابه بیشتر ...
غرب و غربیان در ادبیات داستانی ایران
محمدرضا قانون پروراین کتاب، پژوهشی است در سیمای غرب و غربیان در آینۀ آثار داستاننویسان ایرانی و بهویژه در شمار منتخب
مجلۀ فرهنگی و اجتماعی دیلمان، فروردین و اردیبهشت 1397، شمارۀ هشتم
جمعی از نویسندگان به مدیرمسئولی و سردبیری مهدی بازرگانیشمارۀ هشتم از مجلۀ فرهنگی و اجتماعی «دیلمان» با ویژهنامۀ «علیه نئولیبرالیسم نقابدار» منتشر شده است.
دیگر آثار نویسنده بیشتر ...
فرهنگ داستان نویسان ایران از آغاز تا 1390 (ویراست جدید)
حسن میرعابدینیبا توجه به اینکه فرهنگنامهها و کتابشناسیهای اختصاصی در هر موضوع، از کلیدهای تحقیق در آن موضوع به
شهروندِ شهرهای داستانی؛ زندگی و آثار سیدمحمدعلی جمالزاده
حسن میرعابدینیاین کتاب نخستین دفتر از «مجموعه کلاسیکهای ادبیات معاصر» است. این مجموعه به بررسی زندگی و فرآوردهه
نظری یافت نشد.