معرفی کتاب

فیلسوفان دوره‌های یونانی‌مآبی و اسلامی و قرون وسطایی چنانکه باید به مبحث زبان توجهی نکردند و در کتاب‌های شعر و خطابه هم تقریباً همان سخنان ارسطو را تکرار کردند (در اینجا فارابی را باید استثنا کرد که کتاب مهمی در باب زبان به نام "الحروف" نوشت)؛ اما وقتی آرای فیلسوفان در باب زبان به اهل ادب رسید، آنها چون سروکار مستقیم‌تری با زبان داشتند، از فیلسوفان بسیار چیزها آموختند؛ هرچند که طریق بحث‌های فلسفی را ادامه ندادند و به اینکه زبان از کجا آمده و چه نسبتی با موضوع دارد، نپرداختند یا کمتر پرداختند و بیشتر درصدد طرح اصول و قواعدی برآمدند که به آنها در فهم معنی نوشته‌های دینی و شعری و ادبی یاری رساند. در عالم اسلام هم با اینکه فلسفه یونانی مورد توجه و استقبال قرار گرفت؛ ولی فلاسفه کمتر به زبان توجه کردند و حتی فارابی هم کتاب الحروف را نوشت، بیشتر به نظام زبان و قواعد و نسبت‌های درونی آن نظر داشت. در تاریخ دورۀ اسلامی شاید مهم‌ترین تحقیق‌ها و بدیع‌ترین آرا در باب زبان را بتوان در آثار علمای علم اصول فقه و محققان اهل معرفت پیدا کرد. آنها در طی هزاران سال کم و بیش به منشأ زبان و به ویژه به نسبت آن با چیزها پرداخته‌اند. جای تأمل دارد که تقریباً در همۀ این مطالب و به طور کلی در آنچه تا دورۀ جدید و حتی تا این زمان در باب زبان گفته و نوشته شده است نفوذ و تأثیر ارسطو پیدا و پابرجاست.

زبان، زبان استعاره است؛ مقصود این نیست که در زبان، استعاره هم وجود دارد. در این معنی کسی شک نمی‌کند و مگر می‌توان منکر وجود و اهمیت استعاره در زبان شد. زبان استعاره است؛ یعنی زبان با استعاره زبان شده است و استعاره جان زبان است و نه اینکه بتوان چنانکه مثلاً الفاظ و صفات خارجی را از زبان بیرون می‌کنند، زبان را از استعاره هم پیراست. پیراستن زبان از استعاره به نابودی و مرگ زبان می‌انجامد.  زبان بی‌استعاره، زبان مرده است و زبان مرده، زبان نیست. اگر در اینکه حروف چه هستند و در زبان چه معنایی دارند، تأمل شود، متوجه می‌شویم که زبان روگرفت اشیا که به تدریج کمال یافته است، نیست؛ بلکه گزارش روابط اشیاء و نظم آنهاست.

مطالب این وجیزه هرچه باشد، از این حُسن هم برخوردار است که می‌تواند ما را متذکر سازد که علوم انسانی و از جمله زبان‌شناسی چنانکه در آغاز پدیدآمدن سعی در نشان‌دادن استقلال از فلسفه داشتند (گرچه زبان‌شناسی در آغاز هم بنا را بر نفی فلسفه گذاشت) در مقابل فلسفه قرار ندادند؛ بلکه در دهه‌های اخیر صورتی از هم‌زبانی میان این علوم و فلسفه پدید آمده است. در کشور ما نیز اهل فلسفه و دانشمندان و استادان زبان‌شناسی به این هم‌داستانی نیاز دارند. در این دفتر پیش رو نشانی از این هم‌زبانی پیداست.

این کتاب افزون بر مقدمه رئیس فرهنگستان علوم، دربردارندۀ پنج مقاله است که هر یک از مقالات به عنوان یک فصل کتاب منتشر شده‌اند. عناوین مقالات این کتاب عبارتند از:
زبان و استعاره: رضا داوری اردکانی؛ معرفت‌شناسی و استعاره مفهومی از دیدگاه زبان‌شناسی شناختی: رضا نیلی‌پور؛ استعاره‌های مفهومی در آیات قرآن: علیرضا قائمی نیا؛ ظهور زبان استعاری مفهومی برای آینده: آنتونی جی ان جاج/ ترجمۀ نگار داوری اردکانی و هاجر آقاابراهیمی؛ کلام خاموش: تحلیل هنر کلام دینی و عرفانی از منظر گفتمان‌شناسی انتقادی: لطف الله یارمحمدی.