معرفی کتاب

نثر سهراب، نثری صمیمی ا‌ست و صمیمیت ما با آنچه در پس پشت ذهن او می‌گذرد، با خواندن گزین‌گویه‌هایش حاصل خواهد شد. درباره شعرش می‌گوید: "من درباره آنچه که نیست و مایلم باشد، صحبت می‌کنم و اینها فکر می‌کنند که از سر بی‌خبری با واقعیت‌ها فاصله دارم". و دربارۀ گفته‌هایش می‌گوید: "گفتنی‌ها، یکی دوتا نیست و نخواه که همه را مثل دانۀ تسبیح به رشته کشم. حتا در حرف‌زدن معمولی هیچ ‌وقت نتوانستم صغری و کبری را درست بچینم، به همین‌جهت حرف‌هایم همیشه بچه‌گانه و سست از آب درآمده(عذر موجه!)".

آری! حرف‌های او پاکی و صفای حرف‌های کودکان را دارند، اما نه کودکانه‌اند و نه سست. کودکی با چشمان خاموش، نیمۀ گمشده‌ی همۀ ماست. خواهرش می‌نویسد: "سهراب در پشه‌بندی بزرگ و چهارنفره که به ما بچه‌ها اختصاص داشت، می‌خوابید. گاه‌ و ‌بیگاه در دل شب، با فریاد و هراس از خواب می‌پرید و از صورت وحشتناکی سخن می‌گفت که بالای طاق پشه‌بند دیده بود. شب‌ها از قسمت‌های تاریک خانه می‌ترسید و غالبا برای رفتن به این نقاط باید کسی او را همراهی می‌کرد. این ترس تا حدود پانزده‌سالگی که با ما در کاشان بود، ادامه داشت".

گرچه این روایت، ممکن است یادآور فضای شعر "لولوی شیشه‌ها" از دفتر "زندگی خواب‌ها" باشد؛ اما تنها یک نشانی از خاستگاه این شعر است. تعمیم این خاطرۀ خصوصی در این شعر، منتهی به حرف همیشه سهراب می‌شود. اگر حرف همیشۀ شاملو از "درد مشترک" است، سهراب نیز از "هم‌دردی بزرگ" می‌گوید: "زندگی ما تکه‌ای است از هماهنگی بزرگ، باید به دگرگونی‌های این تکه تن بسپاریم. پدرم در بستر خود می‌میرد و زنبوری در حوض خانه. وقتی به هم‌دردی بزرگ دست یافتیم، بستگی‌های نزدیک، جای خود را به پیوندهای همه‌جاگیر می‌دهد".

در این مجموعه گزین‌گویه‌های شاعر از متن یادگاران نثر او ـ مانند نامه‌ها، خاطره‌نویسی‌ها، یادداشت‌ها، نوشته‌های پراکنده و نقل قول‌های موثقش ـ استخراج و برحسب موضوع نام‌گذاری و برحسب حروف نخست عناوین مدون شده‌اند. در شکار گزین‌گویه‌ها به کنش‌مندی کلام نگریسته شده است و نه به توافق یا عدم توافق گردآورنده با آن. برای نام‌گذاری گزین‌گویه‌ها حتی‌الامکان از واژگان به کار رفته توسط شاعر در متن‌ گزین‌گویه‌ یا سطور پیش و پس از آن یا از واژگان مورد استفادۀ فروغ در متن‌های دیگرش استفاده شده است و در عین حال واژگانی که اساساً ختم به مفهوم نمی‌شوند، استفاده نشده‌اند.

برای جلوگیری از تشتت گزین‌گویه‌ها از فصل‌بندی آنها بر حسب موضوعیت‌شان که منجر به چندان مرتبط‌نبودن برخی گزین‌گویه‌ها به دسته‌بندی‌های انجام شده یا نگنجیدن برخی آنها در دسته‌بندی‌ها و در نهایت الحاق فصل گزین‌گویه‌های متفرقه به مجموعه می‌شد، پرهیز شده و یک ترتیب الفبایی بر حسب نام اتخاذ شده است.

سهراب از نقاشی بسیار سخن گفته است و بسیاری از این بسیار تعمیم‌دادنی به همۀ هنرهاست؛ از این‌رو چنین گزین‌گویه‌هایی با عناوین کلیت‌یافته‌تری در این مجموعه آمده است. همچنین برای هرچه موجزترشدن گزین‌گویه‌ها، در برخی موارد جملات نامربوط با اصل موضوع از متن هر گزین‌گویه حذف شده‌اند.

در پایان کتاب نیز در بخش «گزین‌سروده‌ها» عباراتی نغز از اشعار سهراب سپهری دست‌چین و ارائه شده است.

تعدادی از این گزین‌گویه‌ها که در این کتاب آمده بدین صورت است:

در جامعۀ پریشان و نایگانه، هنرمند به "تکه‌ها" می‌پردازد.

و بگو تا بدانم، سرانجام جای پایی خواهد ماند.

ایران مادرهای خوب دارد و غذاهای خوشمزه و روشنفکران بد و دشت‌های دلپذیر.

بس که در سرزمین گل و بلبل به کار ما کار داشته‌اند، همین اندازه که در دیاری کسی سربه‌سر ما نگذارد، آن دیار را بهشت و مردمش را فرشته می‌دانیم.

پابرهنگی نعمتی بود که از دست رفت. کفش ته‌ماندۀ تلاش آدم است در راه انکار هبوط. تمثیلی از غم دورماندگی از بهشت. در کفش چیزی شیطانی است. همهمه‌ای است میان مکالمۀ سالم زمین و پا.

در دیار ما آرامش خیال برای نازک‌دلان کیمیاست. راست است که همه جا خوب و بد به هم آمیخته؛ اما در این آب و خاک نمی‌گذارند خوب‌ها را ببینیم و به آنها بپردازیم.