معرفی کتاب

این مجموعه گزیدۀ 101 شعر غنایی ماندگار از گنجینۀ هزارسالۀ شعر فارسی است. گزینشی چنین کم‌شمار از گنجینه‌های غنی و پرشمار در نظر اول نه تنها دشوار که بلکه حتی بیش و کم ناممکن می‌نماید؛ اما اگر معیار ماندگاری شعر به سخن شفیعی کدکنی این است که «در حافظۀ خوانندگان شعر جدی ... رسوب کند»، گردآوری مجموعه‌ای از این دست نیز چندان سخت نمی‌تواند بود.

گردآوری گزیدۀ شعر گذشتگان و معاصران نه ویژۀ فرهنگ بومی ماست و نه ویژۀ روزگار ما. نمونه‌های غربی آن را در مجموعه‌هایی با عنوان «هزار و یک شعر نوع بشر» یا «صدویک شعر به یادماندنی» و جز آنها می‌توان یافت؛ نمونه‌‌های بومی آن نیز از سده‌های پیش به صورت جُنگ‌های شعر گاه از آسیب تباهی و نابودی به سلامت جسته و به دست ما رسیده است. در دهه‌های اخیر نیز گزیده‌هایی منتشر شده‌اند؛ مانند دریای گوهر و سفینۀ غزل که بیشتر این گزیده‌ها از دخالت شائبۀ ذوقی آسیب دیده است.

هدف از گردآوری مجموعۀ حاضر آن است تا گزیده‌ای از شعرهای غنایی فارسی از آغاز (سدۀ چهارم هجری) تا امروزه را در دسترس خوانندگان این نوع هنر کلامی قرار دهد. چندی است که اصطلاح "عاشقانه" نیز به جای اصطلاح "غنایی" در شناسایی این ژانر یا نوع ادبی که نمونه‌های برجستۀ آن در مجموعۀ حاضر فراهم آمده است، به کار می‌رود؛ البته این برابرگذاری نادرست نیست؛ اما با توجه به اینکه در همۀ انواع هنر کلامی خصوصاً و در شاخه‌های دیگر هنر عموماً حیات عاشقانه نه تنها نقش انگیزنده و سازنده دارد، بلکه خود از عناصر بنیادی عینیت‌یافتن تک‌تک آثار هنری است، اختصاص و انحصار آن به شعر غنایی گونه‌ای بی انصافی نسبت به انواع دیگر هنر خواهد بود.

ارتباط شعر با دنیای بیرون از آن دو بار و در دو لحظه و در دو نقطه صورت می‌گیرد. بار نخست در لحظۀ انگیزش یا تحریک حسّی شاعر روی می‌دهد که بی‌ارتباط با عوامل عادی زندگی نیست و آن لحظه و نقطۀ آغاز آفرینش هنری است که از آن لحظه و آن نقطه به بعد، انگیزه مهمان عالم شعر می‌شود و تابع محض تشریفات و اصول حاکم بر کائنات شعری می‌گردد.

بار دوم که ارتباط شعر با محیط اجتماعی آن صورت می‌گیرد، در لحظه و در نقطۀ انگیزش شنونده یا خواننده برای شنیدن یا خواندن شعر است که با نیاز لحظه‌ای به تشفی و تسلی اضطراب‌های روحی حاصل از حوادث عالم بیرون پیوند دارد. باز هم از آن لحظه و آن نقطه به بعد، انگیزه میهمان عالم شعر می‌شود و تابع محض اصول و فرآیند آیینی جاری در آن. در همین «خود را به آب‌های جاری شعر سپردن» است که خواننده یا شنونده برای چند لحظه از اضطراب‌های روحی خود جدا می‌افتد که گویی به سفر سرزمین‌های نادیده و ناشناخته رفته است و زمانی که از این سیر حسی در آفاق «زیبایی»، «عشق»، «عشق به زیبایی» و «زیبایی عشق» به روال عادی حیات بازمی‌گردد، اضطراب‌ها یا او را ترک کرده‌اند یا ترک‌کردنی می‌نمایند.

اولین شعری که در این مجموعه آمده،  شعری از رابعه قزداری است:

عشق او باز اندر آوردم به بند                             کوشش بسیار نامد سودمند

تو سنی کردم ندانستم همی                         کز کشیدن سخت‌تر گردد کمند

عشق دریایی‌ست پایان ناپدید                      کی توان کردن شنا ای هوشمند

عاشق خواهی که تا پایان بری                     پس بیاید ساخت با هر ناپسند

زشت باید دید و انگارید خوب                       زهر باید خورد و پندارید قند