معرفی کتاب

بیاض مرجعی تخصصی در حوزۀ کهنه‌چاپ‌های ایرانی و اسلامی در جهان است. کامل‌ترین بانک اطلاعات و کتابخانۀ دیجیتال که منبعی ارزشمند برای پژوهشگران سراسر دنیا در این حوزه محسوب می‌شود.

در این کتاب به معرفی کلیه کتاب‌های چاپ سنگی پرداخته می‌شود که به زبان‌های ترکی عثمانی، آذربایجانی و جغتایی و با الفبای عربی چاپ و انتشار یافته است و در کشورهای ایران، هند، آسیای میانه، آذربایجان، عثمانی و فرانسه چاپ و انتشار یافته است.

عنوان ترکی در فهرست، لزوماً به معنی معرفی کتاب‌هایی که کاملاً به زبان ترکی هستند، نیست و در فهرست حاضر کتاب‌هایی که حتی به زبان فارسی یا اردو بوده؛ اما به آموزش زبان ترکی می‌پردازند نیز اشاره شده است.

دو نکته دربارۀ فهرست حاضر گفتنی است؛ اول آنکه در حوزۀ آسیای میانه و در کشورهایی مانند ترکمنستان، تاجیکستان، داغستان، آذربایجان و ... کتاب‌های فراوانی به زبان ترکی و به شیوۀ چاپ سنگی انتشار یافته که متأسفانه به دلیل در دسترس‌نبودن به بیشتر این منابع در فهرست حاضر آثار کمی از این حوزه معرفی شده است.

دوم آنکه بر خلاف کشورهای آسیای میانه، ایران و هند که در قرن سیزده و چهارده قمری چاپ عمدتاً چاپ کتب به شیوۀ سنگی صورت می‌گرفته، در امپراطوری عثمانی شیوۀ چاپ حروفی بوده و عمدۀ آثار ترکی عثمانی منتشر در این جغرافیا به این شیوه چاپ و انتشار یافته است و درصد کمی از آثار ترکی عثمانی به شیوۀ چاپ سنگی است.

فهرست حاضر دربردارندۀ سه بخش اصلی است و شیوه‌ای که برای تنظیم فهرست حاضر در این سه بخش درنظر گرفته شده، بدین‌قرار است:

الف) کتاب‌شناسی

1. آغاز هر مدخل شمارۀ مسلسلی است که مدخل را از کتاب قبل و بعدی خود تمییز می‌دهد و وظیفۀ آن شمارش آثاری است که در فهرست حاضر معرفی شده است.

2. در ابتدای سطر نام کتاب و در روبروی آن زبان یا زبان‌هایی که کتاب بدان‌ها نوشته شده است، ذکر می‌شود.

3. اگر کتاب دارای عنوان فرعی باشد، در سطر بعد در مقابل همین نام قرار می‌گیرد و مراد ما از عنوان فرعی، عنوانی است که کتاب به آن نام نیز مشهور بوده و در نسخه‌های خطی و چاپی و منابع دیگر بدان معرفی شده است.

4. در بخش بعد پدیدآورندگان کتاب ذکر می‌گردد. در فهرست حاضر تعریف از پدیدآورندگان هر شخصیت حقیقی و حقوقی است که در تولید، چاپ و انتشار اثر نقش داشته باشد که شامل نویسنده، مترجم، شارح، محشی، کاتب، نقاش، مهتمم و ... می‌گردد. در این بخش ابتدا نقش پدیدآورنده به صورت اخص ذکر شده و بعد از آن پدیدآورندگان به شیوۀ مستندسازی آورده شده است. اساس کار در مستندسازی پدیدآورندگان، شیوۀ مستند مشاهیر کتابخانۀ ملی است؛ اما تغییراتی در این شیوه داده شده است.

ب) چاپ‌شناسی

مراد از چاپ‌شناسی کلیۀ اطلاعات دربارۀ چاپ است. در این فهرست ابتدا شهری که کتاب در آن چاپ شده، ذکر می‌شود و اگر اطلاع دقیقی از شهر وجود نداشته باشد، نام کشور بیان می‌شود و اگر مکان به صورت حتم مشخص نباشد و به قراینی احتمال داده شود که کتاب در فلان شهر یا کشور چاپ شئه است، نام مکان چاپ در کروشه [] قرار می‌گیرد و در غیر این صورت عبارت اختصاری «بی‌جا» ثبت می‌شود. بعد از مکان چاپ، نام چاپخانه به صورت مستندسازی‌شده ثبت می‌شود، بدین معنا که کلیۀ چاپخانه‌هایی که در بانک اطلاعات بیاض ثبت شده‌اند، به صورت واحدی ارائه می‌شود. بعد از بیان چاپخانه، قطع کتاب به صورت کلی با عبارت‌های مشخص رحلی، وزیری، رقعی، جیبی و .... مشخص می‌شود و بعد از آن تعداد مجلدات و مجلدی که چاپ حاضر را دربر دارد، ثبت شده است. تعداد صفحات و سال انتشار کتاب به قمری یا میلادی نیز عباراتی هستند که بعد از آن بیان می‌شوند و در صورتی که زمان چاپ مشخص نباشد، از عبارت «بی‌تا» استفاده می‌شود.

ج) متن‌شناسی

مراد از متن‌شناسی کلیۀ اطلاعاتی است که محتوای کتاب را معرفی می‌کند که این اطلاعات دربردارندۀ چگونگی تألیف کتاب، وجه تسمیۀ آن، اهدای کتاب به شخص یا اشخاص، معرفی فصول و ابواب و .... می‌شود. همچنین ذکر چند خط از آغاز و انجام کتاب به صورت جداگانه در سطر بعد از متن‌شناسی و اشاره به ضمائم و حواشی تحت مدخلی با همین نام و در نهایت مشخص‌کردن موضوع یا موضوعات به شیوۀ کلی به جزئی همگی از جمله مواردی است که در بخش متن‌شناسی بدان پرداخته می‌شود.

د) شمارۀ بازیابی کتاب

در آخرین سطر اطلاعات کتاب، سمت چپ داخل کروشه شمارۀ هر کتاب در مجموعۀ بیاض ثبت شده که کتاب حاضر با این شماره قابل بازیابی است.

یکی از مواردی که در این کتاب آمده، بدین صورت است:

الفبای ترکی (فارسی ـ ترکی عثمانی)

نویسنده: ناشناخته

به امر: محمدسلیمان خان (قرن 14 ق)

کابل: چاپخانه نظارت معارف، 64 ص، رقعی، 1920 م.

کتاب‌شناسی: کتابی که در آموزش زبان ترکی عثمانی برای مبتدیان که با حروف و کلمات ساده و به صورت مصور آغاز شده و در انتهای کتاب با آموزش جملات و متن‌های سخت‌تر پایان می‌پذیرد.

آغاز کتاب: بسمله، ا، و، د ـ و، د، ا، د، و، ا ـ د، ا، و، ا، د، و ـ ، دا، دو، داد، دود ـ دو، دا، دود، داد .... .

انجام کتاب: ... چالشقان اولکز، ناموسلو اولکز، وطنی سوکز، وطنی عالی قدرتلی سوملی گورمک اک بویوک امکز اولسون. تمت.

موضوعات: 1. زبان ترکی عثمانی ـ ـ ـ راهنمای آموزشی؛ 2. متون درسی جدیده.

                                                                                                                        [40070]