معرفی کتاب

قبل از انتشار این کتاب، دو کتاب دربارۀ تاریخ ادبیات نوگرای ایران از آغاز سدۀ بیستم تا زمان حاضر (1342) به نام‌های «ادبیات فارسی در سدۀ بیستم» اثر "ورا کوبیچکوا" و «مبانی نثر معاصر فارسی» اثر "کمیساروف" بوده است و از‌ این دو مشکل کمبود منبع در این‌باره را برطرف کرده است؛ اما کتاب حاضر بر خلاف دو اثر یادشده ویژگی خاص خودش را دارد؛ به ویژه که نویسنده در این اثر کوشیده تا نگرشی جامع از ساختارهای فرهنگی ایران ارائه کند. ایران در این شصت سال اخیر از جنبه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و حتی فرهنگی بسیار متحول شده است و هدف نویسنده در زمان نگارش این کتاب این بوده تا رابطۀ بین جامعه و ادبیات و همچنین رخدادهای سیاسی و تحول‌های فرهنگی را بررسی کند.

نمی‌توان به هیچ روی ادعا کرد که این کتاب اثری کامل است؛ زیر از بسیاری شاعران نه چندان مهم در آن یاد نمی‌شود؛ اما بی‌تردید در این اثر از همۀ نویسندگان و شاعران برجستۀ ایرانی یاد شده است که به نوعی در این سیر تحول ادبیات نوین فارسی گامی برداشته‌اند.

این کتاب را بزرگ علوی در انتشارات آکادمی برلین شرقی منتشر کرد و در اصل هدف او تدوین کتابی برای آموزش ادبیات فارسی معاصر بود. به پاس نگارش این کتاب ارزشمند، از سوی دانشگاه هومبولت به نویسنده عنوان استادی اعطا شد. دربارۀ اهمیت این کتاب همین بس که بارها ایران‌پژوهان بزرگی همچون همانند پروفسور فراگنر در دایرةالمعارف ایرانیکا می‌نویسد: بزرگ علوی تاریخچۀ منحصربه‌فردی از ادبیات نوین فارسی تهیه کرد که با وجود اندیشه‌های غنی تشریح شده در آن هنوز به فارسی یا انگلیسی ترجمه نشده است.

فهرست مطالب این کتاب بدین‌قرار است:

فصل نخست از آغاز سدۀ بیستم تا پایان انقلاب مشروطه است که دربردارندۀ این بخش‌ها است:

پیشگامان ادبیات نوگرا: قائم‌مقام فراهانی، میرزا صالح شیرازی، ناصرالدین شاه و امین الدوله.

شعر در خدمت مبارزۀ سیاسی: ادیب پیشاوری، محمدصادق امیری، عارف قزوینی، ایرج میرزا، اشرف‌الدین گیلانی، علی اکبر دهخدا و ملک‌الشعراء محمدتقی بهار.

نثر در راه مبارزه با استبداد: میرزا ملکم خان، میرزا آقاخان کرمانی، سیدجمال الدین اسدآبادی، ملک المتکلمین، میرزا عبدالرحیم طالبوف، زین العابدین مراغه‌ای و علی اکبر دهخدا.

دورۀ پیش و حین جنگ جهانی اول: شعر و شاعران: میرزادۀ عشقی، محمدابراهیم فرخی یزدی، ابوالقاسم لاهوتی، ابراهیم پورداود، یحیی دولت‌آبادی. نثر: محمدباقر میرزا خسروی، شیخ موسی نثری، محمدرضا بدیع بهبهانی، عبدالحسین صنعتی‌زادۀ کرمانی، بیست سال حکومت استبدادی رضاشاه.

فصل دوم دربارۀ دیدگاه‌های جدید در سیر تکامل ادبیات است و دربردارندۀ این بخش‌ها است:

آثار منثور: سیدمحمدعلی جمالزاده، مرتضی مشفق کاظمی، عباس خلیلی، محمد حجازی، جهانگیر جلیلی و محمد مسعود.

رمان‌های تاریخی: علی اصغر شریف، حسین رکن‌زاده آدمیت، شیرازپور پرتو، میرزا حیدرعلی کمالی و رحیم‌زادۀ صفوی.

داستان: صادق هدایت و سعید نفیسی.

پژوهش ادبی: محمد قزوینی، عباس اقبال آشتیانی، ملک‌الشعرا محمدتقی بهار، علی اکبر دهخدا، ابراهیم پورداود، میرزا حسن‌خان مشیرالدوله، حسن تقی‌زاده، احمد کسروی، علی اصغر حکمت، قاسم غنی، جلال همایی، بدیع‌الزمان فروزانفر، مجتبی مینوی و نصرالله فلسفی.

فرهنگستان: ذبیح بهروز، شعر دورۀ استبداد، پروین اعتصامی، ذبیح منصور، نیما یوشیج، محمدحسین شهریار، لطفعلی صورتگر، وثوق الدوله، رشید یاسمی، حیدرعلی کمالی، موید ثابتی، فرخ خراسانی، پژمان بختیاری، پرتو علوی، رعدی آذرخشی، حبیب یغمایی، نظام وفا، وحید دستگردی، رهی معیری، ملک‌الشعرا محمدتقی بهار، پرویز ناتل خانلری، مسعود فرزاد، صادق سرمد، قهرمان‌پور، آغاز جنبش ملی.

نثر دورۀ پس از جنگ و گرایش‌های آن: صادق چوبک، عبدالحسین نوشین، محمود اعتمادزاده، محمدعلی افراشته، علی مستوفی، ایرج علی‌آبادی، الف. امید، جلال آل احمد، علی دشتی، ذبیح بهروز، عبدالحسین میکده، فخرالدین شادمان، پیشگامان شعر نو، فریدون توللی، مجدالدین میرفخرایی، نادر نادرپور، محمدعلی اسلامی ندوشن، هوشنگ ابتهاج، محمدعلی افراشته، محمدعلی جواهری، ژاله سلطانی، شهناز اعلامی، مهدی حمیدی شیرازی، ابوالحسن ورزی و ابوالقاسم حالت.

در انتها نیز کتاب‌شناسی و سال‌شمار زندگی و آثار بزرگ علوی آمده است.