معرفی کتاب

این کتاب که دربردارندۀ کوشش لویی ماسینیون و تلاش پال کراوس است، به نوعی تداوم سعی آنان نیز بوده و با تکمیل و تصحیح عبارت‌های حکایات مذکور جامع‌تر شده است؛ به طوری که بخش عربی را می‌توان متنی کامل و کم‌نقص و بی‌نظیر با نمونه‌های دیگر این مجموعه به شمار آورد؛ زیرا آثار مربوط به حلّاج یا از بین رفته یا اگر مانده، به دلیل اختناق عباسیان و ترس نسخه‌برداران تغییر کرده یا به دلیل عدم فهم کامل آنان، به زعم خودشان تلطیف نشده که باعث بروز پریشانی در متن اولیه شده و این انسجام و خوش‌آهنگی و ترتیب صحیح متن که کاری دشوار و پیچیده بوده، توسط شرق‌شناسی به نام پاول کراوس و احیاکنندۀ نام حلّاج، ماسینیون در بخش معرفی‌نامه به اجمال توضیح و تشریح گردیده است.

بخش انتقادی متن، بخشی است که در آن تحلیل و استدلال و نتیجه‌گیری واژه‌ها و انتخاب کلمات مبتنی بر هفت نسخۀ بازمانده از اخبار حلّاج صورت گرفته و در آخر این بررسی نیز نسخۀ هشتم به دست آمده است؛ هر چند ممکن است چنین بررسی بر واژه‌های مهجور متن عربی بی‌فایده و خسته‌کننده به نظر آید؛ ولی این نمونۀ درخشان از تحقیقی استدلالی ـ استقرایی به شمار می‌رود و از این حیث می‌تواند به عنوان شیوه‌ای مورد توجه در این‌باره قرار گیرد. از این‌رو ضروری می‌نمود که متن عربی این گفتارها نیز در این چاپ ارائه شود تا پژوهشگران و خوانندگان بتوانند با مقابله به متن اصلی و اختلاف واژه‌ها در پانویس به آنها دسترسی داشته باشند و ترجمۀ بی‌رابطه ننماید.

بخش تحلیلِ نشانه‌شناسی، هشتاد بند کتاب را بر حسب موضوع بررسی می‌کند، شکل‌گیری تاریخی آن را تحلیل می‌کند و راویان را بررسی می‌کند که خود تحقیقی است موشکافانه دربارۀ کسانی که در ارتباط یا هم‌دورۀ حلّاج ـ موافق یا مخالف وی ـ بوده‌اند و دربردارندۀ گوشه‌هایی از تاریخ فرهنگی ما محسوب می‌شود که مدارک و اسناد واقعی آن بسیار اندک است و چنین تحقیقی نه تنها باارزش که راهگشا هم خواهد بود؛ زیرا این دورۀ تاریخی ـ نیمۀ دوم سدۀ هجری تا سذۀ پنجم و ششم هجری ـ از مهم‌ترین دوره‌های تاریخی است که در پرده‌ای از ابهام و تاریکی و تحریف قرار دارد و یافتن هر سند موثقی مربوط به این دوران، می‌تواند راهی به شناخت یک جنبش اساسی در اندیشه و تاریخ مردم ما به شمار رود.

فهرست مطالب این کتاب به قرار ذیل است:

بخش اول: اشاره؛ دیباچه؛ لویی ماسینیون؛ پال کراوس؛ ذکری از احوال حسین ابن منصور حلاج.

بخش دوم: الف) بررسی انتقادی (معرفی هفت نسخۀ اخبار حلّاج)؛ آزمون نسخه‌ها؛ آزمون واژه‌های متفاوت و دسته‌بندی نسخه‌ها؛ جمع‌بندی.

ب) تحلیل نشانه‌شناسی: دسته‌بندی هشتاد بند موضوعی اخبار حلّاج؛ ساختار ادبی اخبار حلّاج؛ نقش شاکرو نصرآبادی در شکل‌گیری تاریخی کتاب اخبار حلّاج؛ عدم وابستگی اخبار حلّاج به آثار سُلّمی؛ تحلیل و بررسی بندهای حلّاجیه در کتاب سیرۀ ابن خفیف؛ تحلیل بدایۀ حال حلّاج و نهایته ابن باکویه؛ ترویج اخبار حلّاج برای دومین بار در زمان وزارت ابن مسلمه و نقش ابن عقیل؛ آخرین تنظیم اخبار حلّاج توسط قاضی ابن قصاص؛ جمع‌بندی این بخش از تحقیق.

بخش سوم: گواهان کتاب؛ اخبار حلّاج (در سیرت حسین ابن منصور)؛ پیوست‌ها.

بخش چهارم [العربیة]: شواهد الکتاب؛ اخبار الحلّاج؛ ملحقات.