۲۹۶۲
۰
مصائب حلّاج

مصائب حلّاج

پدیدآور: لوئی ماسینیون ناشر: جامیتاریخ چاپ: ۱۳۹۰ (چاپ دوم)مترجم: سیدضیاءالدین دهشیریمکان چاپ: تهرانتیراژ: ۱۱۰۰شابک: 978-964-7468-40-4

خلاصه

عنوان «شرح مصائب حلّاج» بسی از حوزۀ ادبیات فراتر می‌رود؛ داستان شهادتی را که در اسلام در هالۀ تقدس پنهان شده را حکایت می‌کند. شرح سرچشمه‌‌های تاریخی آن نشان خواهد داد کدام شخصیت، قهرمان و موضوع آن بوده است و ترجمۀ آثار وی به ما امکان خواهد داد تا مشرب عرفانی و فداکاری حقیقی او را از نو بسازیم.

معرفی کتاب

عنوان «شرح مصائب حلّاج» بسی از حوزۀ ادبیات فراتر می‌رود؛ داستان شهادتی را که در اسلام در هالۀ تقدس پنهان شده را حکایت می‌کند. شرح سرچشمه‌‌های تاریخی آن نشان خواهد داد کدام شخصیت، قهرمان و موضوع آن بوده است و ترجمۀ آثار وی به ما امکان خواهد داد تا مشرب عرفانی و فداکاری حقیقی او را از نو بسازیم.

حلّاج در تاریخ اسلام نمایندۀ راستین عاشق کامل خدا است که به دلیل فریاد «انا الحق» که در حال سُکر برآورد، به چوبۀ دارش آویختند. حلّاج در تاریخ خلفای بغداد، قربانی محاکمۀ بزرگی است که انگیزه‌اش موعظه و تبلیغ در ملأ عام بود. این محاکمه پای جمیع نیروهای اسلامی عصر: امامیه، سنیان، فقیهان و صوفیان را به میان کشید. اختلاف اضطراب‌انگیز آنان با درهم‌ریختن خلافت جهانی و وحدت عرب مصادف شد.

نخستین بخش این کتاب، مراحل زندگی حلّاج و طنین آن در اجتماع، از نخستین مجاهدات زاهدانۀ شخصی او گرفته تا صورت‌جلسه‌های نیمه‌رسمی محاکمه و اسناد خصوصی شهادت او را به صورت تابلوهایی دربرمی‌گیرد.

این بخش خصلت بدیع و اصیل این عارف را نشان خواهد داد که اصل محتاطانۀ تقیه را که دیگر صوفیان رعایت می‌کردند، به دور افکنده است. عارفی آواره و در‌به‌در که بر خلاف دیگر دُعاة روزگار خود، انقلاب اجتماعی را تبلیغ نمی‌کند، بلکه در باب ساعت توبه و فرارسیدن عارفانۀ حکمروایی خدا در دل‌ها موعظه می‌کند.

بخش دوم کتاب شامل است بر: بیان اصولی و منظم مشرب وی که به مدد آثار خود او که به تمام و کمال ترجمه شده، در همان حدود حکمت الهی معاصر از نو ساخته شده است که در این کتاب کوشیده شده تا نشان داده شود چگونه زندگی دینی این مسلمان مؤمن و حتی همان ادای نماز، تفکر و تبلیغ سبب «بحران ضمیر»ی فراموش ناشدنی شده که به محاکمه و محکومیت و شکنجۀ وی پیوسته است و اینکه شرایع و اصول بنیادی اسلام و نکات محقق وحی قرآنی، نظیر «سقوط شیطان» و «معراج محمد» در ساختن مشرب دینی وی چه نقشی داشته‌اند.

حلّاج هر چند عارف است؛ ولی نظرات خود را با استدلال‌های صبورانه نیک به هم پیوسته  و توجیه کرده و مصنفات عمدۀ او چون طاسین الازل و بستان المعرفة، شور و التهاب صریح و غم‌انگیز عواطف را با منطق دقیق و حاد به هم آمیخته است.

حلّاج در آن روزگاران بی‌همتا در شکوفایی اسلام زیست که جامعۀ عرب مستقر در بغداد، در محل به هم‌پیوستن دو فرهنگ آرامی و یونانی، مرکز فکری جهان، در سدۀ دهم میلادی می‌گردد. اندیشۀ عرب در آن زمان استادان قدیم خود، از نظّام و ابن راوندی گرفته تا باقلانی در حکمت الهی، از جاحظ تا توحیدی و ابن سینا در فلسفه، از ابونواس و ابن رومی تا متنّبی و معرّی در شعر، از خلیل تا ابن جنی در فقه اللغة، از رازی در زمرۀ پزشکان، بتّانی در جمع ریاضی‌دانان داشت. به همراه آنان، حلّاج یکی از نخستین عارفان، با ژرف‌بینی پیش از انطاکی و محاسبی با صلابت بیش از غزالی ارج بیرون از حدّ حساب، برای آن آئین زندگی که اعمال صوری را با نیات دل هماهنگ کند، درک کرد؛ ارج آن روش آشنایی مبتنی نه فقط بر درک صرف و نحو عربی، بلکه بر بهره‌گیری از منطق را آنچنان‌که یونانیان طبقه‌بندی و هماهنگ کرده بودند. وی توانست در این راه به اتحاد الهی، وصال حق ـ چون نوعی ریاضت عقل که صورت‌های محسوسه و صور مخلوقه را به کنار می‌زند ـ و به نفی و سلب توسل جوید، بدون آنکه خشنودی کامل دل خود را که آرزوهای قدوسی حال ربانیه داشت، مانند آن همه کسانی که پس از وی آمدند، در زمینۀ تنگ‌نظرانه استدلال‌های منطقی زندانی کند.

این کتاب در ده فصل به رشتۀ تحریر درآمده که بدین شرح است:

زندگینامه؛ سال‌های نوآموزی؛ مسافرت‌ها و تبلیغ اندیشه‌ها؛ موعظه و ارشاد همگان و تهمت سیاسی؛ اتهام، دادگاه، بازیگران این صحنۀ فجیع؛ محاکمات؛ شهادت؛ حلّاج در برابر اسلام؛ حلّاج در برابر تصوف و عرفان؛ افسانه. 

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

منابع مشابه

اخبار حلّاج: در سیرت حسین ابن منصور حلّاج

اخبار حلّاج: در سیرت حسین ابن منصور حلّاج

لوئی ماسینیون و پال کراوس

این کتاب نسخه‌ای کهن در زندگینامه حسین ابن منصور حلاج است.

دیگر آثار نویسنده

اخبار حلّاج: در سیرت حسین ابن منصور حلّاج

اخبار حلّاج: در سیرت حسین ابن منصور حلّاج

لوئی ماسینیون و پال کراوس

این کتاب نسخه‌ای کهن در زندگینامه حسین ابن منصور حلاج است.