معرفی کتاب

مجموعۀ تقی‌زاده در مجلس در جلد اول به نطق‌ها و بیانات تقی‌زاده در دوره‌های اول، دوم، پنجم و ششم مجلس شورای ملی اختصاص دارد. این نطق‌ها جنبه‌های مختلف انقلابی، انتقادی، اصلاحی، روشنفکری، اجرایی، قانون‌گذاری و اداری بود.

نخستین اظهارات تقی‌زاده در مجلس اول به مسائلی مربوط می‌شود که طرح و بحث آنها برای استقرار مشروطیت و شکل‌گیری مجلس نوپا ضرورتی عاجل داشت و نیز مباحث متمم قانون اساسی. در واقع اصلاح امور مالیه و سازماندهی مالیات همواره از دغدغه‌های اصلی وی در مجلس اول به شمار می‌رود. همچنین محاکمۀ آصف‌الدوله و سالار مفخم به دلیل ماجرای اسارت دختران قوچان به وسیلۀ ترکمن‌ها از مواردی است که تقی‌زاده در آن نقشی اساسی داشت. از طرف دیگر رسیدگی به ناآرامی آذربایجان و تمهیداتی برای مقابله با اقدامات رحیم‌خان به واسطۀ قبول وکالت مردم آن سامان از وظایف او در این دوره قلمداد می‌شود.

در مجلس دوم تقی‌زاده  از تبریز انتخاب شد و نخستین لوایحی که او به طور مفصل راجع به آنها اظهار نظر کرد، لایحۀ ضرب سکۀ نقره بود. همچنین تلاش‌های تقی‌زاده برای قانونمندکردن لایحۀ استخدام مستشاران خارجی درخور توجه است. افزون بر این او به شدت از بی‌نظمی ادارات و سوء رفتار قزاق‌ها و نیز به حضور روس‌ها در ایران انتقاد می‌کرد. همچنین در جلسات پایانی حضور خود در مجلس دوم اگرچه اصولاً با توسعۀ سواد همراهی داشت؛ ولی با لایحۀ اجباری‌کردن تعلیم و تربیت به شدت مخالفت کرد و آن را سبب به‌بند‌کشیده‌شدن استعدادهای طبیعی نسل نو قلمداد کرد.

کوشش برای نظم‌بخشیدن به بودجۀ مملکتی و مالیات، موضوع آغازین نطق‌های او در مجلس پنجم است. افزون بر این لزوم اختصاص بودجه به معارف، توجه به بهداشت جامعه، راه‌سازی و بحث جایگزینی تاریخ شمسی به جای تاریخ قمری از نکات مورد توجه تقی‌زاده بود؛ اما برجسته‌ترین اقدام او در این دوره، مخالفت با تغییر سلطنت بود.

در مجلس ششم از طرف مردم تهران اناخاب شد و مسائل اعزام محصل به خارج، اوضاع استخدام دولتی و تلاش برای تمدید قرارداد میلیسپو از جمله نطق‌های تقی‌زاده بود. افزون بر قرارداد شیلات با روسیه و انتقاد از تأخیر در امر اعزام محصل به خارج، نطق‌های تقی‌زاده هنگام تصویب بودجۀ سال 1307 مبنی بر نظم‌بخشیدن به امور بودجه و نحوۀ تخصیص اعتبار بسیار بااهمیت است.

فهرست مندرجات این کتاب بدین قرار است:

بخش اول: مجلس شورای ملی دورۀ اول (نمایندۀ تبریز)

بخش دوم: مجلس شورای ملی دورۀ دوم (نمایندۀ تبریز)

بخش سوم: مجلس شورای ملی دورۀ پنجم (نمایندۀ تهران)

بخش چهارم: مجلس شورای ملی دورۀ ششم (نمایندۀ تهران).