معرفی کتاب

یکی از بزرگ‌ترین شعرای ایران و پیشرو گروه بسیاری سرایندگان قصیده و مثنوی، حکیم ابوالمجد مجدود ابن آدم سنائی است. دربارۀ نام وی اقوال دیگری نیز در تذکره‌ها آورده‌اند؛ اما تصریح خود او بر نامش در چند بیت از اشعارش صحت نام او و نام پدرش را که مجدود و آدم باشد، تأیید می‌کند.

در تاریخ تولد وی اختلاف اقوال بسیار زیاد است؛ به طوری که گاه این اختلافات به ده سال هم می‌رسد؛ اما محققان سال تولد او را 473 قمری و سال وفات وی را 535 یا 545 می‌دانند. وی در غزنین متولد شده و در همان جا نیز مدفون شده است که آرامگاه او نیز در همان جا برپاست.

دوران جوانی سنائی در سیر و سفر سپری شده و چندسال از عمر خود را در شهرهای بلخ، سرخس، هرات، مرو و نیشابور گذرانده و به سفر مکه نیز رفته و تجربه اندوخته است.

سنائی در دوران «سبک خراسانی» پرورش یافته و در قصیده که مهم‌ترین قالب دورۀ سبک خراسانی به موازات مثنوی است، به اوجی رسیده که بعضی از اهل ادب او را بزرگ‌ترین قصیده‌سرای شعر فارسی می‌شمارند. در دورۀ سبک خراسانی، قصاید سنائی از ممتازترین قصاید و قوالب این سبک است و زمانی که به عرفان گروید، شعر او بنیان‌گذار مثنوی عرفانی در شعر فارسی شد و "حدیقۀ" او سرمشق مولوی بود و پیش از مولانا نیز مورد تبعیت مخزن‌الاسرار نظامی و تحفة العراقین خاقانی قرار گرفت؛ به بیان دیگر قصاید سنائی نمونۀ فاخر اعتلای قصیده و مثنوی حدیقۀ او نخستین مقنوی پرحجم و پرمحتوای عرفانی است.

می‌توان سنائی را مهم‌ترین پایه‌گذار سبک عراقی شمرد؛ چون دوران سبک خراسانی، دوران رشد قصیده بود و از حیث قالب شعری، دوران اوج این قالب با ظهور سنائی به پایان رسید و از حیث محتوا نیز مضامینی که حاکی از عیش و نوش‌های زودگذر بود، جای خود را به مضامین عرفانی داد.

سنائی و عطار هم از حیث توانایی شاعری از بزرگ‌ترین شعرای سدۀ ششم، بلکه در همۀ ادوار شعر فارسی هستند و هم از نظر حق تقدم آنان در میان شعرای بزرگ عرفان و تصوف. این دو شاعر هم از حیث توانایی شاعری و هم بیان مضامین عرفانی پیشرو شاعران عارف بعد از خویش هستند و تحول در زندگی ایشان نیز مشابه یکدیگر است.

سنائی هم در انواع قالب‌های شعر و به ویژه قصیده و مثنوی از پیشروان شعر فارسی است و هم در بیان سخنان عارفانه به صورت منظوم و پیش از آنکه سه شاعر بزرگ قرن هفتم و هشتم پا به عرصۀ وجود نهند، سنائی پس از فردوسی همراه با انوری مشهورترین شاعر استاد پیش از سعدی و مولوی و حافظ در شعر پرمایۀ فارسی بوده است؛ به طوری که در بسیاری از کتب پس از او ابیات یا قطعاتی از اشعار بدون ذکر نام که خود دلیل شهرت شعر و نام او در آن روزگار بوده است، نقل شده و نویسندگان بزرگ، ابیات او را تکیه‌گاه مستحکم اقوال خود ساخته‌اند که از مشهورترین آنها کلیله و دمنۀ نصرالله منشی و کشف‌الاسرار میبدی است.

فهرست مطالب این کتاب بدین قرار است:

مقدمه؛ زندگینامه؛ آثار سنائی که این بخش قسمت عمده‌ای از این کتاب را دربرمی‌گیرد که به طور نمونه می‌توان از این فصول در این بخش نام برد: سبک شعر سنائی، نام آثار سنائی، قصاید سنائی، غزل‌های سنائی، حدیقة الحدیقۀ سنائی که دارای ده باب است، مثنوی‌های دیگر سنائی، عقل‌نامه، عشق‌نامه، سنائی‌آباد، کارنامۀ بلخ، سیرالعباد الی المعاد و مکاتیب سنائی.