معرفی کتاب

در این کتاب کوشیده شده تا ضمن معرفی خاقانی، نمونه‌هایی از اشعار او که نسبت به بسیاری از قصیده‌سرایان تنوع دارد، آورده شود و توضیح و تحلیلی لازم نیز تا آنجا که گنجایش این کتاب اجازه می دهد، در متن و حواشی ذکر شود.

انسان وقتی کسی را ندیده یا عکس و تصویر او را مشاهده نکرده، اگر صدای او را مثلاً از تلویزیون بشنود، از صدای او، چهرۀ او و ضعف یا قدرتی را در ذهن و خاطر خود از او مجسم می‌کند. همۀ تصاویر یا پیکره‌ها و مجسمه‌هایی که امروزه از بزرگانی چون رودکی، فردوسی، ابن سینا، ابوریحان، سعدی، حافظ و دیگر بزرگان علم و ادب دیده‌ایم و با شنیدن نام آنان در برابر چشم ما مجسم می‌شود، حاصل صدای شعر و علم و گفتار و نوشتار آنان است که در ذهن نقاش یا مجسمه‌ساز شکل گرفته است، وگرنه هیچ عکس و نقش و تصویری از آن بزرگان به جای نمانده است.

شعر خاقانی با آنکه شعری حماسی و پهلوانی مانند فردوسی نیست که او را مانند امیر و سرداری دلاور در ذهن خود تجسم کنیم؛ صلابت قصاید خاقانی او را فردی نیرومند و شکوهمند جلوه‌گر کرده است؛ با آنکه بعضی اشعار او که در مرگ عمو و فرزندان و معلم و مرشد خود و دیگر نزدیکان خود سروده، او را انسانی بسیار رقیق‌القلب و حتی زودرنج معرفی می‌کند، با این حال قصاید مطنطن او، عظمتی درونی و حتی برونی از او در ذهن شکل می‌دهد.

نه تنها شعر فردوسی که از قلل رفیع شعر ایران و بلکه جهان است، قصاید پرشکوه خاقانی نیز از چنان عظمتی برخوردار است که در میان شعر حماسی و رزمی فردوسی و غزل‌های دلنشین سعدی و حافظ منزلتی خاص را داراست.

از یکسو جلال و شوکت او همچون حماسه‌های فردوسی، شاعری پرتوان را جلوه‌گر می‌سازد و از سوی دیگر لطایف و ظرایف شعر او و هنر شعری او سبب می‌شود که شاعری بزرگ چون حافظ از مضامین او الهام گیرد و با آنکه سرشت غزل با قصیده متفاوت است، از شاعرانی که بر حافظ تأثیر گذاشته‌اند، خاقانی است و این مزیتی بزرگ برای هر سراینده‌ای است که توانسته بر قله‌های شعر فارسی اثرگذار باشد.

فهرست مطالب این کتاب به قرار زیر است: مقدمه؛ چهرۀ خاقانی؛ فراز و فرود شعر خاقانی؛ غزل‌های خاقانی؛ قطعات؛ مثنوی؛ ترجیعات؛ رباعیات و دیگر آثار خاقانی.