معرفی کتاب

مجموعه‌ای که پیش روی علاقمندان پژوهش‌های حافظ‌شناسانه قرار دارد، حاصل تلاش 24 تن حافظ‌شناس و حافظ‌پژوه است که کوشیده‌اند تا با بکارگیری روش‌های علمی در حوزۀ تحقیق و پژوهش و با تکیه‌کردن بر منابع اصیل و دستاوردهای حافظ‌شناسی در جهان، به معرفی حافظ از منظرهای مختلف بپردازند و این شاعر بزرگ را چنانکه شناخته‌اند، به خوانندگان بشناسانند.

یکی از بزرگ‌ترین شاعران زبان پارسی که شاید بتوان او را بزرگ‌ترین غزل‌سرای این زبان دانست. غزل فارسی در سده‌های شش تا هفت قمری با شاعرانی چون عطار، مولوی و سعدی با مضامین عارفانه و عاشقانه به کمال خود رسید؛ ولی غزل‌های حافظ دارای خاصیت و کیفیت دیگری است و همچون آیینه‌ای است که هر پارسی‌زبان آرزوها و امیدها و غم‌ها و شادی‌های خود را در آن می‌بیند و از همین روست که تنها و تنها با دیوان او از دیرباز دوستداران شعر او فال می‌گرفته‌اند و حتی گاهی استخاره می‌کرده و او را «لسان الغیب» و «کاشف هر راز» می‌گفته‌اند.

شعر حافظ بر خلاف سروده‌های شاعران دیگر یک رویه و یک‌سویه نیست و در یک یا چند دایرۀ محدود سیر نمی‌کند. شعر حافظ طیف بسیار گسترده‌ای است که عارف و عامی و صاحبان آراء و عقاید گوناگون را در همه حال دربرمی‌گیرد و هر کس در هر مقام و منزلتی از فکر و دانش و ذوق و سلیقه که باشد، به نوعی به فراخور احوال و تجربه‌های خود از آن بهره می‌برد. این وسعت مشرب و گوناگونی دیدگاه سبب شده تا از دیرباز دربارۀ شخصیت روحی و اخلاقی و آراء و افکار او بیش از هر شاعر دیگری اختلاف نظر پیدا شود. استادبودن او در کاربرد صنایع لفظی و معنایی چون ایهام، استعاره و کنایه سخن او را به کمالی وصف‌ناپذیر و نزدیک به حدود اعجاز می‌رساند.

غزل‌های رندانۀ حافظ نمایشگر بخش بزرگی از حیات روحی و اخلاقی مردم این سرزمین و آیینۀ تمام‌نمای اوضاع و احوال سیاسی و اجتماعی روزگار او و روزگاران دیگری است که بر این مردم گذشته است. حافظ نه تنها همۀ نابسامانی‌ها و پریشانی‌های روزگار خود را می‌دید و حس‌ می‌کرد و در اشعار خود باز می‌نمود؛ بلکه به چگونگی‌های روحی و اخلاقی و اجنماعی گذشته نیز به گونه‌ای که در آثار شاعران دیگر از عهد رودکی و فردوسی تا عصر سعدی و پس از آن تا روزگار خواجه و عبید منعکس شده بود، توجه داشت و با زبان و بیان سحرانگیز خود آنها را باز می‌گفت؛ به گونه‌ای که نه پیش از او کسی بدان روشنی و رسایی و زیبایی باز گفته بود و نه بعد از او هرگز کسی توانست به شیوه و طرز او باز گوید.

صداقت در احساس و بیان، جوهر شعر اوست و این ویژگی است که سخن او را از سروده‌های بسیاری از شاعران دیگر متمایز و متفاوت کرده است. حافظ جامع علوم زمان خود بود و از علوم عقلی و نقلی آگاهی تمام داشت و چنان با قرآن مأنوس بود که کمتر غزلی در سراسر دیوان او می‌توان یافت که اشارتی به قرآن یا اقتباسی از قرآن در آن نیامده باشد. او در پرتو این انس با قرآن و به سبب باورهای ژرف خود به مبانی عرفانی، هیچ گناهی را سنگین‌تر از ریاکاری و مردم‌فریبی و خودپرستی نمی‌دانست و با آنکه در تمامی عمر هم با سلاطین و درباریان سروکار داشت و هم با اهل علم و درس و بحث معاشر و مصاحب بود و هم خانقاهیان زمان خود و راه و رسم آنان را خوب می‌شناخت، در زمرۀ هیچ یک از این گروه‌ها قرار نگرفت و اعمال و رفتار هر سه گروه را نکوهش می‌کرد و با بیان رندانه و طنزآمیز خود به نقد کردارها و رفتارهای آنان می‌پرداخت.

برای بیان معانی و شرح احوال و آثار خواجۀ شیراز، این کتاب به هفت بخش اصلی تشکیل شده و سه بخش نسخه‌ها و شرح‌های دیوان حافظ؛ زندگی نظرگاه و روزگار حافظ؛ آرامگاه حافظ و فال حافظ در پی آن افزوده شده است.

مقالات این کتاب بدین‌ترتیب نگاشته شده است:

زندگی و روزگار حافظ: صادق سجادی؛ مکتب حافظ، مکتب رندی: اصغر دادبه؛ حافظ و قرآن: بهاءالدین خرمشاهی؛ حافظ و معرف قرآنی: احمد پاکتچی؛ جلوه‌های شاعرانه: اصغر دادبه؛ موسیقی شعر حافظ: عبدالله مسعودی آرانی؛ موسیقی در زندگی و شعر حافظ: حسین میثمی و سعید کردمافی؛ سبک حافظ: سیروس شمسیا؛ نمودهای اجتماعی و فرهنگی در غزل‌های حافظ: علی بلوکباشی؛ حافظ در شبه قاره: علی بیات؛ حافظ در حوزۀ زبان عربی: آذرتاش آذرنوش؛ حافظ در حوزۀ زبان انگلیسی: مجدالدین کیوانی؛ حافظ در حوزۀ زبان آلمانی: حسن نکوروح؛ حافظ در قلمرو روسیه: صفر عبدالله؛ حافظ در ایتالیا: دومینیکو اینجنیتو؛ حافظ در اسپانیا: نجمه شبیری؛ حافظ در قلمرو عثمانی: توفیق هاشم‌پور سبحانی؛ حافظ در فرانسه: طهمورث ساجدی؛ حافظ در ادبیات کردی: اسماعیل شمس؛ حافظ و هنر: محمدحسن سمسار؛ نسخه‌های خطی: علی میر انصاری؛ نسخه‌های علمی و غیر علمی: اصغر دادبه؛ شرح‌های دیوان: بهادر باقری؛ آرامگاه حافظیه: بخش هنر و معماری؛ فال حافظ: اصغر دادبه؛ فال حافظ از منظر مردم‌شناسی: علی بلوکباشی.