معرفی کتاب

قدمت شهر تاریخی قم به هزاران سال قبل از اسلام باز می‌گردد. آثار مکشوفۀ تپۀ قلی درویش بازگوی تمدن هفت‌هزارسالۀ این شهر است. حرم کریمۀ اهلبیت و مساجد جامع و امام حسن عسگری با قدمت هزارساله معرف تمدن اسلامی این شهر هستند.

 در سال‌های پایانی قرن نخست هجری گروهی از اشعریان ساکن در کوفه، شبانه سکونتگاه خود را ترک گفته و با سرعت و از راه‌های فرعی به سمت کوهستان‌های غرب ایران راندند و آنگاه که از حدود مرزبانی ولایت عراق دور گشته و در میان دره‌های کوهستان‌های سر به فلک کشیده خود را در امان یافتند، دربارۀ مقصد خود به شور و اندیشه نشستند؛ لیکن ظاهراً تقدیر آنها را در دشت قم پایبند نمود. استقرار این گروه و پیوستن گروه‌های دیگری از کوفیان اشعری و مذحجی مهاجر به قم سرآغاز تاریخ قم شد.

ویژگی این شهر که از دیرباز تاکنون مورد توجه مورخین و جغرافی‌دانان قرار داشته، اعتقادات دینی مردمان و ساکنینی شهر قم است که در تضاد با محیط سنی‌مذهب خود بود؛ از این رو همواره تشیع این شهر و حوزۀ دینی آن ـ که در قرن سوم و چهارم هجری برقرار بود و تأثیرات مهمی که محدثین و فقهای آن بر مذهب امامی داشتند ـ مورد توجه قرار داشت.

این جنبه در قرن چهاردهم هجری با تأسیس حوزۀ علمیۀ قم و سپس نقش و تأثیر این حوزه در شکل‌گیری و پیروزی انقلاب اسلامی و پیرو آن فزونی نقش حوزۀ قم در روند اندیشۀ شیعی در جهان اسلام، پس از ضعف و سستی حوزۀ کهنسال نجف اشرف در دوران چهل‌سالۀ حکومت بعثی‌ها، بار دیگر قم را مورد توجه موشکافانۀ خاورشناسان و اسلام‌شناسان قرار داد.

آنچه در این کتاب گردآوری شده، مجموعه‌ای است از دیدنی‌ها و شنیدنی‌های مورخین، جغرافی‌دانان و جهانگردان دربارۀ قم در دوران کهن و معاصر که از حدود دو دهۀ قبل گردآوری شده است.