معرفی کتاب

میرزا برخوردار ابن ترکمان فراهی از منشیان و مترسلان اواسط عصر صفوی است و ضمن آنکه عمری در دستگاه حکام صفوی به کار دیوانی اشتغال داشته، در حاشیه به کار نویسندگی نیز می‌پرداخته است. این داستان‌ها که برخی از کتب تاریخ و ادب قدیم اقتباس شده و بسیاری نیز از مثل‌ها و نقل‌هایی که میان عوام متداول است، اقتباس گردیده، همگی با نثری متکلف به قلم آمده و لذا برای نسل معاصر و به ویژه اهل مطالعۀ متوسط‌الحال که تحمل سجع‌های مکرر و تتابع اضافات و استعمارات بعید و مرکب و تغییرات دور از ذهن و خصوصاً مترادفات غیر ضروری را ندارد، چندان آشنا نیست و اگر به همان حال که هست بخوانند، معقد می‌نماید و جمال واقعی واقعی حکایات و حُسن درونی معانی و بیانات میرزا برخوردار پنهان می‌ماند.

میرزا برخوردار زندگی ناآرامی داشته و طی مسافرت‌ها و حوادثی که برای او پیش آمده، یکی دوبار نوشته‌هایش از میان رفته و نابود شده است و مجبور شده دوباره آنها را به قلم آرد. تجارب زندگی و کثرت خوانده‌ها و دانسته‌ها به ویژه استعداد آفرینندگی نویسنده تنوعی به داستان‌های میرزا برخوردار بخشیده و او از جهت صحنه‌پردازی و نیز تفکر انتقادی و خصوصاً از جهت پدید‌آمدن حرکت روحی و تکامل و تحول در آدم‌های داستانش به نویسندگان جدید شباهت پیدا می‌کند و فی‌الواقع اگر روش او ادامه پیدا می‌کرد، شاید ادب فارسی زودتر به فرم داستان نوین می‌رسید.

رویکرد میرزا برخوردار طبق یک اندیشۀ کهن ایرانی و طبق تعهد یک متفکر شیعی و اسلامی به طرف خیر و صلاح است و در نهایت پاکی را بر پلشتی و داد را بر بیداد چیره می‌گرداند. واقع‌بینی وی در این است که می‌داند تحقق این هدف بدون زحمت و کار و کوشش و دشواری و فداکاری صورت‌پذیر نیست و جاذبۀ داستان‌هایش در همین است. ممکن است گفته شود برخی از این داستان‌ها تاریخی است و بعضی هم قبلاً در کتب ادبی به قلم آمده بوده است. آری، اما این چیزی از ابتکار میرزا برخوردار نمی‌کاهد؛ چون پرداخت او خاص خود اوست؛ حتی میرزا برخوردار آنجا که داستان‌های «جن و پری» یا «حیوانات» را به کار گرفته، نه با لحن جدی، بلکه طنزآمیز است و توانسته با استفاده از آن غالب‌ها دستگاه سلطنت را به سخره بگیرد. البته طنز میرزا برخوردار فقط متوجه طبقات بالا نیست؛ بلکه کلاً او را یک طنزنویس می‌توان به حساب آورد.

در این کتاب که در پیچیدگی عبارات گاه شبیه تاریخ وصاف و دُرّۀ نادره می‌باشد، گاه با کلمات عامیانه برخورد می‌شود؛ نظیر «آقا سنبل جانت را بنازم» یا «هی کاکا، بنگ به دماغت رسیده» و نیز با اسامی الواط و اوباش و طبقات پایین‌شهری در عصر صفویه آشنا می‌شویم: «بابا شعیب‌تون تاب، بابا کلاغ کوت کش، نظر دوک تراش، بابا سبزعلی سیروپز، بابا شمال شاطر» و بعضی از آداب و رسوم عامیانه و همچنین طرز زندگی مردم از معالجه و مداوا و حمام و سلمانی و خرید و فروش و ..... همه در این کتاب خود را بازیافته است و نویسنده همچون حکیمی دردشناس با خرافات و مفاسد به جنگ برخاسته و خرد و احساس و عاطفه را در این پیکار به یاری گرفته است.

میرزا برخوردار فراهی نویسنده‌ای است که به فرهنگ ایران بزرگ تعلق دارد و او را در هند، پاکستان، افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان، قفقاز و ترکیه از آنِ خود می‌دانند و خودی می‌شمارند. در این کتاب نسل معاصر با نمونه‌هایی از گزیده و ویراستۀ داستان‌های میرزا برخوردار آشنا می‌شود.