معرفی کتاب

در این تحقیق قصد نویسنده بر آن بوده تا تمام موارد اساطیری با توجه به مفهوم توتم و تابو بررسی شود. نخستین گام برای تحقیق و بررسی دربارۀ موضوع کتاب، تبیین مفهوم توتم و تابو بوده است و برای این منظور آثار پژوهشگرانی چون فروید (توتم و تابو)، لوی استروس (توتمیسم)، فریزر (شاخه زرین) و دکتر آزادگان (ادیان ابتدایی تحقیق در توتمیسم) بهره گرفته است؛ سپس با الهام از تفکرات دکتر بهار به جستجوی نمونه‌هایی در متون کهن ادبی و دینی ایرانی چون بندهشن، اوستا، دینکرد و مینوی پرداخته است.

در این کتاب ابتدا به تعریف مبانی و اصول توتمیسم پرداخته می‌شود که تعریف لغوی و اصطلاحی توتم، انواع توتمیسم، پراکندگی آن در نقاط گوناگون جهان، ارائۀ نظریه‌های گوناگون در این باب از دانشمندان مختلف، توضیح آنیمیسم، فیتیشیسم، تناسخ، جادوکاری، برون‌همسری و ارتباط این مقولات با توتمیسم را دربرمی‌گیرد. سپس به استخراج نمونه‌ها و موارد توتمی و تابویی و ریرمجموعه‌های آنها از متون ادبی و دینی کهن، نظیر ااوستا، بندهشن، مینوی خرد و برخی آثار حماسی چون یادگار زریران و کارنامه اردشیر بابکان پرداخته می‌شود.

این کتاب دربردارندۀ چهار فصل جداگانه است که فصل اول آن به توضیح توتمیسم به معنای عام، تعریف توتم، انواع توتمیسم، پراکندگی آن در نقاط مختلف جهان و ارائۀ نظریه‌های گوناگون در باب این پدیده اختصاص دارد.

در فصل دوم به تعریف تابو و نمونه‌های تابویی اختصاص دارد؛ یکی از موارد مهم تابویی که فروید در بیماران مبتلا به بیماری وسواس نیز یافته و بخشی از کتابش را به مقایسۀ این دو گروه اختصاص داده است، ترس انسان اولیه و یک بیماری وسواسی از بر زبان‌آوردن نام خویش در رودررویی با بیگانگان است که این مورد را در شاهنامه نیز می‌توان یافت که در متن این کتاب به توضیح و آوردن نمونه‌هایی در این باب پرداخته شده است.

فصل سوم به توضیح آیین‌ها اختصاص دارد؛ آیین‌هایی که بر پایۀ تفکر توتمیسمی بنیان نهاده شده‌اند. گویی انسان اولیه با جمع‌بندی تفکرات و ایدئولوژی خود به این تفکرات دست یافته است و آیین‌ها ریشه در نگرش او به طبیعت دارند. ناگفته پیداست که نمادهای ایجادشدۀ درون آیین‌ها نیز بخشی از همین مجموعه به شمار می‌روند. این نمادها که خود برخاسته از موارد توتمی و تابویی‌اند؛ همچون بر دست گرفتن بَرسَم، انجام عمل قربانی، برپایی جشن‌ها و اعیاد، وقوع جنگ‌ها، روابط اجتماعی و همه و همه تحت تأثیر نگرششان به محیط است.

شناخت توتمیسم در ادب فارسی یاریمان می‌کند تا بتوانیم به نقد اسطوره‌ای متون ادبی بپردازیم. اینکه چرا نویسنده‌ یا شاعری در اثرش به درخت خاصی مثب سرو اهمیت ویژه‌ای داده است یا از قربانی‌شدن، سخن می‌گوید؛ این موارد با شناخت این مقوله، قابل بررسی خواهد بود.

در فصل چهارم این کتاب به توضیحی موجز دربارۀ نمادگرایی پرداخته شده است؛ برخی کلمات رمزگونه و نمادین در متون ادبی، همچون ظرفی برای بیان احساسات درونی است. شاعران گاه از حسی سخن می‌گویند که همان معانی اساطیری را تمام و کمال دربردارد؛ ولی در گونه و هیئت متفاوتی ظهور می‌یابد. همچنین نمادگرایی حیوانی و مکان نیز از جمله مقولاتی است که در این کتاب به آن پرداخته شده است.