معرفی کتاب

قلمرو داستان، گسترده و پرپیچ و خم است و هنوز آنچنان که باید کشف نشده و هیچ وقت هم کشف نخواهد شد؛ زیرا شناخت انسان از دنیای درون و بیرون خود همواره تحول می‌یابد و اگر داستان را آینۀ چندبُعدی زندگانی انسان بدانیم، با تغییر و دگرگونی ذهنی و روانی انسان در طی قرن‌ها، تصویر زندگانی او نیز در آینۀ داستان تغییر یافته است و می‌یابد؛ اگر داستان را آینۀ زندگی ندانیم، باز هم داستان به گونه‌ای به انسان و دنیای درون و بیرون او ارتباط پیدا می‌کند.

«داستان نقل وقایع است به ترتیب توالی زمانی»؛ این وقایع را شخصیت‌های داستان به وجود می‌آورند و شخصیت‌ها نیز هر یک از ویژگی‌های خاص روان‌شناختی برخورداند که دائم تغییر می‌کند و همپای تحولات علم و پیشرفت دانش و آگاهی انسان توسعه پیدا می‌کند.چ

وقتی نگاه و طرز تفکر انسان نسبت به خود و دنیای درون و بیرونش عوض می‌شود، زبان و شیوۀ ارائۀ آن نیز دگرگون می‌شود. پیشرفت‌های علمی قرن نوزده و بیست مهم‌ترین کاربردهای ادبی را تحت تأثیر قرار داده است. علم جدید به شکل ویژگی‌های فنی با رسوخ در عرصۀ ادبیات نه تنها معنا، بلکه ساختار ادبیات را تغییر می‌دهد؛ از اینجاست که نویسنده‌های پیشرو و نوآوری همچون جیمز جویس، ویرجینیا وولف، ویلیام فاکنر و خورخه لوئیس بورخس به وجود آمده‌اند و سبب پیشرفت ادبیات تخیلی نوین شده‌اند.

داستان، زندگی نو را می‌آفریند و زندگی نو فرایند واکنش‌ها و برخوردهای اندیشگی و احساسی انسان با دنیای درون و بیرون اوست. ما داستان را برای این نمی‌خوانیم که حوزۀ دانش‌های ذهنی خود را متعالی کنیم، داستان را برای درک معنای زندگی می‌خوانیم. داستان، شناختی از انسان به دست می‌دهد که به شیوه‌های دیگر نمی‌توان به آن دست یافت. زندگی در حال تغییر است و داستان عرضه‌کنندۀ این تغییرات است، تغییرات جهان هستی.

زنده‌یاد استاد زرین‌کوب پیش از انقلاب صحبتی را مطرح کردند که منظورشان این بود که آنقدر به ادبیات کهن پرداخته می‌شود که دیگر جایی برای ادبیات معاصر نمی‌ماند و این بی‌توجهی و غفلت آثار زیانمندی به وجود می‌آورد.

دانشجو از دانشکدۀ ادبیات فارغ التحصیل می‌شود، بی آنکه بداند داستان چیست، نمایشنامه کدام است و شعر چه معنی دارد؛ اما مسئلۀ عمیق‌تر و دردناک‌تر از این است، در دانشکده‌های ما اغلب منحصر شده به متن‌خوانی، یادگیری لغات، قواعد دستوری، فهم دشواری‌های متن‌های ادبی گذشته، بررسی قالب‌های مختلف شعر فارسی و شناختن اوزان عروضی و تاریخ ادبیات و ... که به طور کلی با جنبه‌های ظاهری و صوری ادبیات سروکار دارد و نه با ماهیت آن؛ به عبارت دیگر پرداختن به حواشی و تعلیقات و اجزاء و ادوات ادبیات، جای ادبیات به معنای واقعی را گرفته است.

این کتاب از دو کتاب تشکیل شده که کتاب اول آن مربوط به داستان و ادبیات و کتاب دوم آن مربوط به شناخت داستان است.

فصول کتاب اول به این ترتیب است: ماهیت ادبیات؛ تعریف ادبیات؛ انواع ادبی یونان و روم باستان؛ کمدی‌نویسان بزرگ یونان باستان؛ قصه، رمانس، داستان کوتاه و رمان؛ داستان کوتاه، پایه‌گذار ادبیات داستانی نوین فارسی.

بخش‌های کتاب دوم نیز بدین قرار است: شناخت داستان کوتاه و رمان؛ تأملات: تأملاتی در باب داستان؛ کارگاه داستان، چگونه نویسنده شدم؛ بخش ضمیمه: واژه‌نامۀ اصطلاحات ادبیات داستانی.