معرفی کتاب

شعر ایران در قرن بیستم میلادی وارد هزارۀ دوم خود شد؛ هزاره‌ای که ویژگی‌های خاص خود را دارد و ادبیاتی متفاوت می‌طلبد. روشن‌ترین دلیل این ادعا آن است که اگر امروزه شاعری یکسره در فضاهای بوطیقایی کلاسیک مستغرق شود، نتیجۀ کارش چیز دلکشی نخواهد بود و در عالی‌ترین شکل تبدیل خواهد شد به تقلیدی از اصل. «آهوی کوهی» استعارۀ خوبی برای توصیف شعر در آغازین دوره‌های هزارۀ نخست است؛ اما برای هزارۀ دوم باید استعارۀ دیگری پیدا کنیم، مثلا ققنوس.

نهاد شعر تا پیش از رسیدن به دهۀ هفتاد، از مرزهای سنت ادبی و فرهنگی خارج نشد، بلکه «سنت» در شکل دگردیسی‌یافته‌ای در دل آن ادامه حیات داد. تنها جریان موسوم به شعر حجم و مج ناب، آمادگی خروج از سنت را داشتند که آنها هم به دلیل ضعف در مبانی فکری و جمال‌شناسانه راهی به دهی نبردند.

رویکرد نویسنده در این کتاب تحلیلی ـ انتقادی است و محدود به گردآوری اطلاعات زندگینامه‌ای نمی‌شود. در فصل نخست به این پرسش بنیادین پاسخ داده می‌شود که تحلیل‌ها، طبقه‌بندی‌ها و رتبه‌بندی‌ها بر اساس کدام مبانی نظری است که خواننده پس از خواندن این فصل درخواهدیافت که آیا به خواندن کتاب ادامه دهد یا خیر.

فصل دوم گام اول برای جریان‌شناسی شعر است. پس از تبیین مبانی نظری، نویسنده به سراغ جریان‌شناسی شعر می‌رود و برای شروع از دهۀ پایانی عهد قاجاریه شروع می‌کند. دهه‌ای که در آن نخستین زمینه‌های فرامتنی تغییر سنت‌های اجتماعی و ادبی فراهم شد.

نویسنده پس از این به دورۀ مشروطه می‌پردازد که مسئله اصلی عصر مشروطه گذار شعر از جهان سنتی به دوران جدید است. پس از این نویسنده به بررسی شعر در دوران رضا خان می‌پردازد؛ دورانی که سیر تحولات شعر به طرف مدرن‌شدن چونان آتشی است که در این دوره به زیر خاکستر رفته و گرایش‌های سنتی از سطوح زیرین به زمام بالایی نهاد شعر آمده و زمام شعر در اختیار سنت‌گرایانی است که نه آزادی شعر را می‌پسندیدند و نه جرئت و جسارت کافی داشتند که کارکردهای اجتماعی شعر را آنطور که در عصر مشروطه بود به منصه ظهور برسانند؛ ولی با این حال بنیاد «شعر آزاد» در همین دوره نهاده شد که ظاهرا همه چیز روی به سوی ارتجاع ادبی دارد.

نویسنده پس از این وضعیت شعر در دورۀ پهلوی دوم بررسی می‌کند که در ابتدا آزادی را مبنای حکومتش قرار می‌دهد که این وضعیت به گرایش‌های ادبی مختلف این اجازه را داد که ایده‌های خودشان را دربارۀ هنر شعر بیان کنند و شیوه‌های مختلف را بیازمایند.

آخرین فصل کتاب به بررسی جریان‌های شعری در بازۀ زمانی سال 1342 تا 1357 اختصاص دارد که ویژگی شاخص این دوره حاکمیت شبه رمانتیسم میان‌تهی بر نهادهای اجتماعی و فرهنگی است و جلوۀ ادبی آن را به طور مشخص می‌توان در ظهور جریان‌های شعری مثل موج نو و شعر حجم مشاهده کرد؛ نیز در همین دوره است که جریان شعر نیمه‌سنتی به تدریج از لایه‌های بالایی نهاد ادبی به سطح زیرین می‌رود.