معرفی کتاب

این کتاب نوعی ذکرگویی برای کسانی است که در شهرها حاضر هستند و برای مسافران؛ با این حال توجه داریم که کتاب برای حجاج نوشته شده و بیش از اینکه برای حضار باشد، برای مسافران است.

ارزش محتوای این کتاب در حوزه‌های مختلف قابل ارزیابی است؛ کسانی با جنبه‌های تاریخی و جغرافیایی آن سروکار دارند و برخی اطلاعات رجالی و تراجم‌نگارانه آن را سودمند می‌دانند که در کنار آن آگاهی‌های دینی به ویژه دربارۀ مناسک حج تأمل‌شدنی است.

در حوزۀ شناخت بخارا و مرو و تاحدودی نیشابور و بقیۀ شهرهای طول مسیر، این کتاب اثری سودمند و نفیس است. یکی دیگر از نکات ارزشمند این کتاب نقل‌هایی است که از دو کتاب تاریخی محلی برای بخارا و مرو دارد؛ نخست کتاب «بخارای غنجار» است که چند مورد از آن نقل شده و دیگری «تاریخ مرو عبدالغافر المعی» است.

مؤلف با وجود اینکه عالم برجستۀ سنی حنفی است، با این حال به دلیل اشتراک در اسلامیات و نیز برخی از باورهای مشترک مانند تأکید بر اهل بیت(ع) می‌توان گفت شیعیات نیز در این کتاب داشته است؛ اول: دربارۀ مقام رأس الحسین در مرو و اهمیتی که این مسئله برای شیعه دارد، اطلاعات منحصر به فردی در این رساله است که بسیار جالب است. دوم: نویسنده ضمن سخن‌گفتن از بغداد، از کاظمین یاد کرده و از قبر امام موسی کاظم(ع) و نواده‌اش حضرت جواد(ع) سخن گفته و ستایش کرده‌اند. سوم: پس از بغداد به سراغ کوفه رفته و در آنجا نیز به برخی از علایق شیعه پرداخته است؛ اما مهم‌تر از همۀ اینها اشاره به مزار امام حسین(ع) است که با تعابیری چون «سید شباب اهل الجنة ...» یاد کرده است.

یکی از شاهکارهای نویسنده دربارۀ شیعیات، زیارت‌نامه‌ای است که او برای امامان بقیع دارد که تقریبا تمام تعابیر در این زیارتنامه به طور کامل رنگ شیعی دارد.

چهار بخش این کتاب بدین ترتیب است: در بیان مذهب سنت و جماعت، کیفیت طهارت و صلوات و ...، در بیان وقت و آداب و فواید زیارت و اسامی گذشتگان از ائمه و زهاد، شرح آداب و مناسک حج و زیارات مزارات مکه و مدینه.