معرفی کتاب

کتاب حاضر برترین اثر تحقیقی أدونیس متفکر، نظریه‌پرداز، محقق دقیق‌النظر و شاعر شهیر دنیای عرب و یکی از شاهکارهای پژوهشی جهان اسلام به شمار می­رود که از بدو انتشار تاکنون سبب شگفتی همگان؛ اعم از دوست و دشمن شده و مناقشات بسیاری برانگیخته است. این کتاب از شمار آثار جریان‌ساز و نادره‌ای است که تحت تأثیر آن چند اثر تحقیقی ارزندۀ دانشگاهی در کشورهای مختلف به رشتۀ تألیف درآمده است

این اثر در اصل رسالۀ دکتری أدونیس به راهنمایی پل نویا در دانشگاه سن ژزف لبنان بوده که در سال 1973 . م از آن دفاع شد.

چهره­های دینی، فکری، سیاسی و ادبی که در این کتاب معرفی می­شود، به طور عمده مربوط به دوره­ای است که فرهنگ عربی پویا بوده است: دورۀ نخست: همان سده­های چهارم و پنجم است که آدام متز از آن به «رنسانس اسلامی» تعبیر می­کند و این دوره، همان مدینۀ فاضلۀ گمشده­ای است که هر مسلمانی آرزوی زیستن در آن می­کند و دورۀ دوم: عصر نهضت است که این دوره نیز زمینه­ساز بیداری و هوشیاری قوم عرب می­شود و فرهنگ عربی از ایستایی به پویایی تبدیل می­شود و چهره­های شاخص، برجسته و تأثیر­گذار خود را پیدا می­کند.

أدونیس در این کتاب که حکم دایرة­المعارفی یا کتاب جامعی را دارد، هم سیر تاریخی دین را از آغاز تا عصر جدید دنبال کرد و هم سیر تاریخی جریان سیاست و تبلورهای آن را پی گرفت و هم سیر تاریخی جریان شگرف و شگفت ادبیات عرب را تبیین نمود. به تعبیری می­توان گفت نویسنده در این کتاب پس از مطالعۀ این سه حوزۀ گستردۀ فرهنگ اسلامی و تحت تأثیر ذوق و شهود علمی و شاعرانۀ خود توانسته تمام تاریخ دینی، سیاسی و ادبی قوم عرب را در دو کلمۀ «ثابت» و «متحول» خلاصه کند. نام «ثابت» و «متحول» حکم همان کاشی متراکمی را دارد که تمام فرهنگ عربی با ایجاز تمام در آن متبلور است.

نقطۀ عزیمت أدونیس در این کتاب قرآن کریم است که نقطۀ عطفی در فرهنگ عربی ـ اسلامی شد؛ یعنی سبب انتقال قوم عرب از بداهت به تعقّل یا به تعبیر دیگر از گفتار بنیادی به نوشتار بنیادی.

مسئلۀ تجدد محوری‌ترین مبحث کتاب حاضر است که نویسنده برای تعیین نقطۀ عزیمت آن در گذشته و فراز و فرودها و خط سیرش تا روزگار کنونی به بررسی جریان‌های سیاسی، دینی و ادبی عرب در دوره‌های زایندگی و بالندگی پرداخته است؛ از همین رو اثر حاضر را می‌توان «بوطیقای فرهنگی» و «مطالعات نوزایی» عرب نامید.

کتاب حاضر ترجمۀ چهار جلد می­باشد که بدین قرار سامان یافته است:

 کتاب اول: الاصول(اصول) در دو بخش اصول سنت و اصول نوآوری؛

کتاب دوم: تأصیل الاصول(اقتدار سنت) در سه بخش پایه­گذاری سنت و تقلید، پایه­گذاری اصل ابداع یا نوآوری و دیالتیک اتباع و ابداع یا کهنه و نو؛

کتاب سوم: صدمة الحداثه و سلطة الموروث الشعری(شوک مدرنیسم و اقتدار دینی) در دو بخش چارچوب عقل و نواندیشی یا عصر نهضت؛

کتاب چهارم: صدمة الحداثة و سلطة الموروث الدینی(شوک مدرنیسم و اقتدار سنّت ادبی).